14-8-2025

De ribes (Ribes sanguineum) stond vroeger in bijna elke tuin. Tegenwoordig zie hem daar veel minder. Hij is blijkbaar uit de mode geraakt. In het voorjaar kun je hem nog wel zoeken in houtwallen in het buitengebied en ook in de stad duikt hij als verwilderde tuinstruik op in plantsoenen. De ribes behoort tot een aparte familie, de ribesfamilie (Grossulariaceae) die uit 150 à 160 soorten bestaat, en voorkomen in de gematigde streken van het noordelijk halfrond en in de Andes. Bij ons komen zeven soorten voor. De bekendste zijn buiten de rode ribes: de aalbes, kruisbes en zwarte bes. De laatste drie zijn ook oorspronkelijk wilde planten in Nederland. Van de planten die je verwilderd tegenkomt is niet meer uit te maken of ze oorspronkelijk wild zijn of verwilderd uit tuinen, dan wel kruisingen van voornoemde typen. Over de rode ribes wordt met stelligheid beweerd in de “Heukels”, dat alle exemplaren in Nederland van Amerikaanse tuinversies afstammen. Dat kan, .. als je weet hoe de introductie destijds is verlopen. 

De oorspronkelijk vorm heeft vuurrode bloemen en valt in het vroege voorjaar dan extra op omdat bijna alle overige struiken, bomen en kruiden kaal zijn. Er is ook een vorm met roze tot witte bloemen. De bessen aan de rode ribes komen niet veel voor en zijn blauw en smakeloos. Toch worden ze geproduceerd en verspreid, want de rode ribes komt verwilderd over het hele land voor. Hij prijkt zelfs in de lijst met invasieve houtige planten, maar dat is omdat hij wel eens opduikt in de duinen en dan begint botanisch Nederland direct te gillen. Terecht. Om dezelfde reden staat ook de gele ribes (Ribes aureum) op die lijst, hoewel die eigenlijk tamelijk zeldzaam is. In de duinen vormt hij via worteluitlopers echter flinke struwelen.

De geslachtsnaam ‘ribes’ komt van het Arabische ‘ribas’ dat een zuur smakende rabarbersoort was. Toen de Arabieren hun uit Palestina bekende ribas niet aantroffen, ging de naam over naar de eveneens zuur smakende kruisbessen. De soortaanduiding ‘sanguineum’ betekent bloedkleurig, naar de rode kleur. De familienaam ‘Grossulariaceae’ is via-via afgeleid van ‘kruis’ uit kruisbes. Dat is een boeiend verhaal. Daarover een volgende keer.

Aad van Diemen – IVN Natuur- en Stadsplantengids 

Markandalletjes

• Het regent doffe ploffen van groene eikels. Klaar om wortel te schieten.
• Praktijkworkshops Ruimtelijke Plannen. 20, 27 okt en 3 nov. Delen van praktijkervaringen met ruimtelijke procedures voor bescherming natuur&milieu. Door Groene Koepel, Natuur- en Milieuvereniging Markkant, natuurvereniging IVN Mark&Donge, West Brabantse Vogelwerkgroep. Belcrumhuis. 20-22u. Zie websites, o.a.  IVN Mark&Donge.
• Insectenwandeling Strijbeekse Heide. Zondagmiddag 17 aug. 13u30-15u30. Te schaarse bestuivers en opruimers. Een kop, borststuk, zes poten en achterlijf is de overeenkomst van al die insecten. Ook boeiende verschillen met Penseelkever, Sabelsprinkhaan, Schijnboktor, etc. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• De EU Commissie is toenemend bezorgd over de slechte staat van de natuur in Nederland, en vindt extra maatregelen nodig! Ook voor het Ulvenhoutse Bos. Dat is het antwoord aan de Adviesgroep BromN en de natuurverenigingen. SBB publieksboswachter Egbert Eilander (zie BNdeStem) hoorde ’s nachts twee Boommarter mannetjes krijsen voor hun ‘eigen’ domein en vrouwtje! Puur natuur! Een extra reden voor meer beschermingsmaatregelen, zoals de beperking van de verstikkende stikstofbronnen. Over resultaten daarin heeft  het project GGA (Gebieds Gerichte Aanpak) Ulvenhoutse Bos nog geen nieuws, zodat de natuurverenigingen de aansporing van de EU doorgestuurd hebben naar de GGA (met o.a. Breda en provincie).     
• Sinds de herintroductie van de kleine duimgrote en luidruchtige Boomkikker gaat het daar goed mee. Ron Langeveld van biologische wijngaard de Dassemus gaat (met vergunning) dit steunen met de aanleg van een extra kikkerpool op zijn biologische wijngaard.

  

• Door particulier initiatief van Nick en Lisa ontstaat nieuwe natuur in Effen (Tweegelandenbrugweg). En laat daar nu al een koppeltje zeldzame Patrijzen gezien zijn! We hoeven niet altijd te wachten op de overheid! Gewoon handen uit de mouwen!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

7-8-2025

Een windstille, warme, zonovergoten wandeling, start weer vanaf de Duivelsbrug. Het water van de Mark als een spiegel, helaas geen vogelactiviteiten. We lopen rustig verder langs de kikkerpoel. Laag water, is toch een redelijke diepte geworden, met een fraaie rietkraag er omheen.  Ja, aan de overkant een koerende Holenduif. De omgeving was zo stil dat deze vaak zo weinig hoorbare ‘zang’ goed te herkennen was. Trouwens totaal drie koerende Holenduiven tijdens de gehele wandeling. De Holenduif, is een  halfholenbroeder, ze zijn ook in de stad hier en daar aanwezig nabij ‘etage’ schoorstenen.

Vanaf de boogbrug komt recht op ons af, een Fuut aangezwommen, de golven vormen een lange brede prachtige ‘V’ in het stille water. Vanwege de nog hoge grasvegetaties en overige begroeiing geen vogelactiviteiten! Tja, toch al af en toe een zacht roepje, komende vanuit de struiken, van een al doortrekkend, of zwervend Tjiftjafje, op weg naar zuid Europa..

Het broedseizoen van vele soorten zit er al weer op, en vele jongen, met hun ouders zwerven nu wat rond of gaan geleidelijk aan weer richting de overwinteringsgebieden. Dus ook al, deze Tjiftjaffen.  Enkele Boerenzwaluwen vliegen laag over de grazige vegetatie en profiteren van de opgejaagde vliegen en andere insecten, veroorzaakt door een aantal fraaie koeien. Tevens foerageren een aantal Houtduiven in deze lage grazige vegetatie van de vele vrijkomende graszaden.

Tjonge wat een bewegingen nabij een van die ‘dode riviermarkarmen’,  Een achttal Zwarte Kraaien veroorzaken dit rumoer! Drie jonge kraaien bedelen en roepen om voedsel bij de verschillende ouderparen. Een drukte van belang in de overige stilte….. ! Vanaf de stuw, in de verdere oever een zestigtal Gauwe ganzen deze keer. Waar zijn de anders zo vele Grote Canadese ganzen gebleven??  Ik heb er maar zes geteld.

Verder in het dal, achter de stuw nog acht Blauwe Reigers, enkele Wilde eenden, en natuurlijk  Waterhoenen en Meerkoeten. We lopen alweer terug, in de verte de lachende roep van de Groene Specht. Heee leuk, het roepje van een Boomkruiper, ik had hem dit jaar nog maar heel weinig gehoord of gezien! Ja je hoorde die Groene Specht, en dan zie hem ineens in de notenbongerd, op de grond scharrelend in het gras, op zoek naar mieren, zijn hoofdvoedsel. Prachtig om te zien en had ons in het geheel niet in de gaten! 

Toch even langer wachten nabij het waterschapskantoor of er nog Gierzwaluwen aanvliegen, nabij de ingemetselde neststenen aan de noordzijde. Helaas stil. Trouwens, was het u al opgevallen dat de meeste Gierzwaluwen rond de 20e juli alweer vertrokken waren. Vroeger weg als andere jaren?? Misschien wel een moeilijk broedseizoen gehad vanwege de enorme hitte op en in de daken, nestkasten en ingemetselde neststenen ..!  

Welja sta je daar te wachten en te kijken, kwetteren er plots een aantal Boerenzwaluwen boven me uit de top van een inlandse Zomereik.  Al een tiental Boerenzwaluwen, bijna allemaal juvenielen, (korte staart), nu al uitrustend boven ons op de enkele dode takken, na diverse voedselvluchten rondom de nog liggende, herkauwende koeien.  

Terug lopend vanuit de tuinen van Bouvigne wat roepjes en geluiden van Kool- en Pimpelmezen. Nog en kijkerblik over IJsvermaak, helaas het bleef stil ! Toch geen stille tocht, zo zie je maar weer, altijd wat te beleven in het vogelleven, houdoe !!

Willem Veenhuizen – West Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Wisselvallig, dus ook geregeld zon!
• Kruidentheewandeling met ‘kruidenvrouwtjes’ Marga en Rie. Zaterdagmorgen 9 augustus, 9u30-12u. BC Vallei van het Merkske. Aanmelden website Natuurpunt Markvallei.  
• Galderse Heide: IVN natuurwandeling zondagmorgen 10 augustus. 10u-12u. Gebied in ontwikkeling, natuurontwikkeling en recreatieve natuurbeleving. Aanmelden, website IVN Mark&Donge.  
• Vakantie? Maar Burgerinitiatief trekt bij de provincie aan de bel voor ‘Behoud van het Groene Goud’. Bredase coalitieblok wilde geen onderzoek naar ‘nut en noodzaak’, ondanks veel achterhaalde gegevens en 4331 handtekeningen. Maar kondigt wel provinciale verkenning naar Regionale Economische visie aan! Gemeenteraad zwijgt, maar Burgerinitiatief vraagt naar doel en wanneer klaar. En vraagt ook om ‘participatie’ zoals Omgevingswet wil. B&W en wethouder van Vliet passieve plaatsing op Internet voldoende. Misschien eens een cursusje volgen?

  

• Discussie over wandel/struin pad tussen Ulvenhout en de Mark/Blauwe Kamer. Buitenste bewoners van Ulvenhout willen geen wandelaars in hun ‘blikveld’ zien. Maar van wie is het uitzicht? En kijk eens in de spiegel, hoe is het blikveld vanuit Markdal naar de buitenkantje  van Ulvenhout?
• Boomsingels, heggen, hagen geven perspectief, dieptewerking en versterken natuur. Bovendien beschutting voor vogels, kleine dieren én mensen. Markdal was van oudsher een ‘heiningen’ landschap. Dus …. ?
• Praktijkworkshops Ruimtelijke Plannen. Leren van Praktijkvoorbeelden. Adviesgroep BromN (GroeneKoepel, Markkant, IVN Mark&Donge, WestBrabantseVogelwerkgroep) wil zijn ervaring met natuurbescherming via ruimtelijke plannen graag delen. Zodat die ruimer ingezet kan worden. Daarvoor drie workshops op maandagen (Belcrumhuis 20, 27 okt, 3 nov). Zie o.a. website WestBrabantse Vogelwerkgroep. Voor ná de herfstvakantie … !

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

17-7-2025

Ik denk dat veel mensen, net zoals ik, een gevoel van herkenning hebben als ze langs een rivier als de Mark lopen of fietsen. Niet alleen een directe herkenning van de plekken waar je al eerder bent geweest, zodat je weet waar je bent, maar eerder een gevoel van thuishoren. Ik weet het, dit klinkt misschien wat zweverig, maar ik voel me op bepaalde plekken nu eenmaal meer thuis dan op andere en ik probeer er al enige tijd de vinger achter te krijgen wat dat nu is. Ik kwam erachter dat dit verschijnsel soms wordt aangeduid als ‘plaatsgevoel’, of, vaker nog, met de Engelstalige term ‘sense of place’: een sterk gevoel van verbondenheid met een bepaalde locatie. Dat heeft te maken met de kenmerken van die plek: je zult eerder een plaatsgevoel ontwikkelen voor het bos vlakbij de plek waar je opgroeide, dan voor een McDonald’s restaurant, een supermarkt of een andere dertien-in-een-dozijn-plek. Authentieke plaatsen met unieke eigenschappen; dat is waar we als mens op aanslaan, hoewel het erg persoonlijk is wat nou de precieze redenen zijn waarom je je op de ene plek meer thuis voelt dan op de andere.

Toen ik jaren geleden de gelegenheid had om in Zuid-Rusland in de overstromingsvlakten van de Wolga te werken (dat kun je je nu nauwelijks meer voorstellen) voelde ik me meteen thuis langs het water en in de moerasbossen. Ik had het gevoel dat ik dit landschap snapte en me ertoe kon verhouden. Heel anders dan de steppe buiten het rivierdal. Eindeloze grasvlakten die zich zacht glooiend duizenden kilometers uitstrekten: daar voelde ik me nietig en niet op mijn plek. Dat landschap was te groot en onbarmhartig voor mij.

Ik heb gemerkt dat ik altijd naar het water trek: vennen, rivieren en beken geven me een gevoel van ordening van de ruimte. En water is voor mij een bron van verwondering. Op het raakvlak van land en water gebeurt van alles dat me interesseert en waarbij ik me betrokken voel. Daar komt bij dat rivieren mij een gevoel van continuïteit geven die ik heel prettig vind. De Mark stroomt van Merksplas naar Breda en dan verder tot aan de Dintel en het Volkerak en dat doet hij al heel lang! En de kans is behoorlijk groot dat hij dat ook nog lang blijft doen. En gedurende mijn leven tot nu toe komt de rivier steeds weer terug en loop en fiets ik er langs (en zwem ik er soms ook in), alsof de rivier een oude bekende is. En zoals mensen die je lang kent, of waar je mee opgroeit, verandert de rivier, zonder zijn essentie te verliezen.

Bovenstaande is allemaal niet uniek en is allang al eens door anderen gezegd, maar ik wilde het er toch nog eens over hebben, omdat die “persoonlijkheid” van de rivier allerlei vragen bij me opriep: ervaren anderen ook de verbondenheid die ik voel met die plek? Maar ook: is die rivier er voor ons, of is hij/zij een ding op zichzelf met een eigen bestaansrecht, onafhankelijk van de mens? Het zal niemand verbazen dat ik ernaar neig om te denken dat de rivier er (ook) voor zichzelf is en een aantal onvervreemdbare rechten heeft. In Nieuw-Zeeland is in 2017 voor het eerst een rivier (de Whanganui-rivier) tot rechtspersoon benoemd. Dat klinkt misschien gek, maar bedrijven kunnen ook een rechtspersoon zijn, dus waarom een rivier, bos of berg niet? Omdat een rivier zelf niet voor zijn rechten kan opkomen is het wel nodig dat de voogdij goed wordt geregeld en dat zijn uiteraard mensen die het belang van de rivier zelf centraal stellen. In Nederland is het zover niet en de maatschappelijke ontwikkelingen lijken momenteel niet gunstig voor meer rechten voor de natuur, maar misschien dat goede voorbeelden navolging krijgen en onze geliefde plekken beschermd worden.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Ooievaars jong Gilzerwouwerbeek, met maar één ouder, toch gezond uitgevlogen! Meldt Joke Oomen.
• Big Jump. “Te water voor Proper Water’. Voor die goede zaak sprongen zondagmiddag “Jumpers” in heel de Aschputten en de rest van Europa stipt om 15u te water. Met o.a. Hoogstratense schepen Arnold Wittenberg, kleinzonen met ondervoorzitter Natuurpunt Markvallei Carlo Van Boxel, en (icognito) Waterschapsbestuurder Karin van den Berg. Alles in grensontkennende samenwerking van Natuurpunt met Vereniging Markdal (NL). Volgend jaar weer in het ‘ollandse. Die aandacht blijft nodig, want de (ecologische) waterkwaliteit is nog lang niet op orde. Zo zei Carlo Van Boxel dat er van de ruim 150 Vlaamse waterlopen maar ééntje voldoet aan de KRW (Kader Richtlijn Water) en dat kan forse boetes kosten. Burgemeester Tinne Rombouts zag echter wel wat motiverende lichtpuntjes. Al werd in de wandelgangen (en die zijn er buiten heel wat) gewezen op de besmettelijke e.coli bacterie, die alleen overleeft in riolen en darmstelsels van mens en dier. Bij het van de akkers afspoelen van overtollige mest worden bij monitoring direct gevaarlijk hoge concentraties E.coli gemeten. Vorig jaar kon de Big Jump bij Galder niet doorgaan vanwege de riooloverstort daar. Dus forse aansporingen voor de oorzaken die bekend zijn! Maar gelukkig is het Merkske het ‘properste water van alles!’ Dus een stimulans voor meer grensontkennende samenwerking! Hans de Vries (vz Ver. Markdal) citeerde een paar fietsende Santiago pelgrims die de route langs de Mark als het mooiste van hun tocht benoemden. Maar pas na hun thuiskomst!

  

• IVN Natuurwandeling Vierde Bergboezem (benoem de andere drie?) – Haagse Beemden Bos. Deze boezem kan bij westelijke opstuwing drie miljoen kubieke meter water bergen, om Bredase voeten droog te houden. Zondag 20 juli 13.30-15.30. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Henny Radstaak van Vroege Vogels kwam op bezoek voor het inspirerende sluitstuk van Markdal-Noord met ‘moeras’. Uitzending … horen we nog?

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge  

9-7-2025

Het belooft een erg warme dag te worden. Ik loop met de groep van school via het Markdal langs Landgoed Nuwenhuys naar de Blauwe Kamer. Ik loop wat sneller dan normaal zodat we snel op het kruispunt bij het bankje zijn. In de schaduw van de beukenbomen en tussen de verkoelende varens. Hier is het duidelijk een paar graden kouder dan in de volle zon.

De bomen geven natuurlijk schaduw en door het ‘uitademen’ van waterdamp via de huidmondjes in de blaadjes, brengen ze ook verkoeling en dat voel je. Natuurlijke airco-units!

Dit uitademen is een belangrijk onderdeel van het watertransport in de bomen en planten. Door het ‘uitademen’ van water ontstaat er een soort aanzuigende werking van water uit de takken die dat op hun beurt weer uit de stam halen. Uiteindelijk zorgt dit voor wateropname door de wortels.

Ook draagt deze transpiratie bij aan de waterkringloop. Het verdampte water condenseert en druppelt weer neer op de aarde. Het is iets te abstract voor de kinderen, merk ik. Laten we eerst maar eens een hapje en een sapje doen na de wandeling. Na de pauze vraag ik ze om in groepjes eens op zoek te gaan naar een opa/omaboom, een vader/moederboom, een puberboom en een babyboom. Als ze die hebben gevonden mogen ze eens kijken naar vorm, grootte, stamdikte enz. Maar ook vraag ik ze eens na te denken over of de bomen elkaar of hun kindjes helpen. En hoe doen ze dat dan? Een meisje heeft na een tijdje onderzoeken met haar levendige fantasie een heel sprookje bedacht. Ik vraag ernaar en ze struikelt over haar woorden om het te vertellen: “Deze lijsterbes is de moeder en daaronder staan de kindjes, die ze beschermt door er overheen te hangen. Ze is beschadigd bij de bast want ze is gescheiden van haar mannetjeslijsterbes! Verder op staat een andere mannetjeslijsterbes. Van allebei glanzen de blaadjes een beetje. Dat doen ze om zich mooi te maken voor elkaar want ze zijn allebei een beetje verliefd op elkaar. Hoe dit liefdesverhaal afloopt weet ze nog niet.”

Verderop verbazen een paar kinderen zich over een klein plantje bij de boom. Het blijkt een babyboom van de grote beuk. Een klein beukennootje heeft zich ontkiemt en met de twee ‘vlinderblaadjes’ de eerste fotosynthese voor elkaar gekregen. De eerste èchte beukenblaadjes zijn er ook al. De realisatie dat de kinderen nu groter zijn dan een babybeukenboom zorgt voor hilariteit en een machtig gevoel. Als ik ze vertel dat de moederboom met haar worteltjes ook haar best doet om haar kindje eten te geven is de verbazing compleet. Dus, dus, dus…. Onder de grond lopen een soort kanaaltjes die eten geven aan de kindjes? Klopt! En ik vraag ze om eens met takken een cirkel rondom de moederboom te maken. De rand moet komen te liggen tot waar zij denken dat de wortels van de boom komen. Een enkeling kijkt verwonderd naar de kruin en zoekt de rand. Die slimmerik heeft het in de gaten. Meestal heeft een boom net zo’n groot wortelnetwerk als dat de kruin groot is.

Een ander groepje is met de naastgelegen boom hetzelfde aan het doen. Er ontstaat een beetje onenigheid. Jullie lopen door onze wortels heen, Nee jullie door de onze. Ik ga erbij staan en vraag of de twee bomen nu ook ruzie aan het maken zijn. De kinderen denken na en eentje zegt nee, die groeien langs elkaar heen. Of ze maken contact met elkaar, zeg ik. Zo ‘praten’ bomen ook met elkaar.

Het probleem is al opgelost en daar waar de cirkels elkaar raken worden gebroederlijk de takken naast elkaar gelegd. Ik kijk nog eens rond en zie een clubje nog vol op onderzoek naar een puberboom, andere kinderen zijn weer verder in een andere fantasie. Ik laat ze nog even genieten en dan gaan we lunchen.

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge

Markandalletjes

• Beetje regen? Welkom voor de natuur en boeren! Geniet van de vakantie, in buitenland, Nederland én het Markdalland!
• ‘te water voor proper water’. Dat is de Big Jump en is nog steeds nodig. Het buitenwater wordt beter, maar voldoet nog lang niet aan de EU standaard van ‘ecologisch gezond water’. Dat zou nu al in 2027 moeten. Daarom springen op zondag 13 juli in heel Europa mensen te water. Al het buitenwater moet gewoon geschikt zijn om te zwemmen! Dit jaar organiseren Natuurpunt Markvallei (B) en Vereniging Markdal (NL) samen de Big Jump. In de Aschputten (bij de ‘stuw’). Het ludieke statement begint om 14u met het aanmoedigen. De - soms carnavalesk verklede - ‘Jumpers’ plonsen demonstratief om 15u te water. Kom per fiets!
• Zaterdag was al een magische avond met verschillende ratelende Nachtzwaluwen in Den Rooy. Met toelichting door Marcel Verschueren en Annick Verbinnen. Mooi dat dit stuk bos door Natuurpunters geschikt gemaakt is! Laatste kans voor Nachtzwaluwen is nu zaterdag 12 juli 21u. Zwart Goor. Merksplas. Kapel van het Geheul. Aanmelden via website Natuurpunt Markvallei.      
• Natuurwandeling Geluidswal-Bavelse Leij. (Nieuw Wolfslaar). Prachtige natuurlijke bloemenzee op 15 meter hoge geluidswal. Zondag 13 juli. 10-12u. aanmelden via website IVN Mark&Donge. Ook het vlonderpad door de lager stromende Vallei van de Bavelse Leij is een natuurbeleving waard!
• Gemeente Breda wil méér hectares bedrijventerrein voor ‘circulariteit’. Circulariteit betekent toch juist HERgebruik van ‘GROND’stoffen? Waarvoor heb je dan MEER grond nodig? Kromme redenering?
• Lian Geurdes meldde twee strak over het water van de Mark bij het Kippenbruggetje vliegende vogels met glimmend blauwe rug. Haar eerste twee IJsvogels ooit! Wat een geluksvogel!

  

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge