Mag je zo maar gaan dromen over ons Markdal? Ook al is het nog niet af? Want de afronding lijkt in zicht, nu het Markdal in het zuiden al ingericht is. Het nieuwe fietspad bij Heerstaaijen is het niet te missen bewijs. Al was het maar omdat veel fietsers uit voorzorg al voor de steile bruggetjes afstappen. De meanders zijn gegraven, het water stroomt kronkelend, de kanogoot ligt strak en de afgegraven percelen wachten op wat de natuur er van gaat maken. Met veel waardering is afscheid genomen van speciale projectleider Leon  van het Waterschap. En het zoemt weer van de overleggen om ook het laatste stuk Markdal in te richten.

Markdal-noord is nu aan snee. Het waterschap verwerft de gronden tussen Ulvenhout en Blauwe Kamer, voor nieuwe meanders en natuurlijk boeren. De stuw wordt een moeras.

Met zulke grootse besluiten mag je toch verder over de natuur in het Markdal dromen? Kan zo maar werkelijkheid zijn, zie maar de ooievaars. Nooit ooievaars die hier jongen kregen tot tien jaar terug. Begon in Markdal met nu al vierentwintig jongen die uit het nest boven de SBB boerderij wegvlogen! Twaalf nesten in de regio volgden, met een totaal van 101 jongen! Toeval? Zou dat ook met de Zwarte (bos) Ooievaar kunnen? Zijn af en toe al meldingen van. En net na de aanleg destijds van de Bieberg meanders showde een Visarend twee weken lang hoe hij vissen ving aan bewonderaars op de Biebergstuw!

Och en kunnen we gelijk rustig dromend slapen met een Zeearend langs de Mark? Net zo onvoorstelbaar als de drie jonge  Oehoe’s die deze zomer vanuit het Chaamse de wereld gingen verkennen! Net over de grens in Vlaanderen broeden al meer paartjes! En met een paar percelen landbouwgewassen en natuurlijk beheer krijgen de Patrijzen ook weer een kans. Paar jaar terug was er bij Strijbeek een koppel met 23 jongen! Voor Klapekster en Geelgorzen moet ook plek zijn.

Te water heeft al eens een Bever de grens over gezwommen, dus dat er meer gaan komen is niet zo’n gekke dagdroom. Otterhotels (rustplekken voor overdag) moeten hem vanuit de Biesbosch door Breda leiden. Ondertussen wordt de otter al vanuit Vlaanderen gemeld1 Dat is geen droom! Op het land zijn al Dassen gesignaleerd, toen smikkelend van de suikermais in Veerle’s oogstpluktuin en struinend over de Reeptiend. Dan kunnen er ook wel een paar wilde zwijnen bij, ook al zijn die tot nu toe hier niet gezien. Vossen wel en de wolf …. ?

Met dat vrijstromende water in de meanders zonder stuwen kunnen vissen plots ontwaken. Riviergrondels, bermpjes, stekelbaarsjes, snoeken zijn er al. De leuke drakige Rivierdonderpad kwam na veertig jaar al terug. Dan droom ik ook graag over de aparte Rivierprikken, die vroeger bij Strijbeek voorkwamen. Soort modderkruiper, met ronde zuigbek die zes jaar als blind ‘aaltje’ in de modder wroet, dan zijn maag en darmen inruilt voor ogen, vinnen en geslachtsorganen. Gaat paaien, geultje in een grindbed graaft, zijn eitjes daar afzet en bevrucht, en dan uit de wereld stapt. Waarom zouden er in wat modderige sloten niet wat grote en kleine Modderkruipers kunnen komen. En meer palingen dan die paar nu. Die meer dan een meter grote paling van twee jaar terug laat zien dat je die klaarwakker ook kan zien! Voor zalm en steur moet je wel in diepe droom wegzinken, maar beetje meerval …. of forelletjes komen dichter bij.

Kruidenrijke drassige weilanden zullen volkleuren met orchideeën, kievits- en pinksterbloemen en nog veel meer moois. Waar libellen, vlinders, sprinkhanen en blauwzwarte weide- en bosbeekjuffers zich te goed aan doen. En tegelijk de weidevogels – vooral de jonge – hun voedsel vinden. Wie riep daar in zijn diepe slaap ‘grutto’? Wie weet…

Dan verder dromen over mensen die van al die natuur mogen gaan genieten, om de natuur te beleven, met struinpaden, wandelroutes en leuke dingen voor kinderen. Zoals met een ‘huttenbos’ wat de natuurbeheerders (SBB, NM etc.) op andere plekken wel maken, maar er hier van  schrikken. Er komt gelukkig een moeras … misschien voorzichtig met een hangbruggetje er over? Of durven we eens te dromen van struinpaden, laarzen- en lieslaarspaden en zelfs waadpakkenroutes?

Brabants Landschap liet zijn leden-beschermers kortgeleden terecht vol trots zien wat ze in het Pompveld (Heusden en Altena) voor de natuurbeleving van jong en oud gerealiseerd hadden. Struinpaden, speeltuigen, wandel/fietsroutes etc. Terecht om trots op te zijn, maar wanneer wordt – in plaats van overal op de rem te trappen - die ervaring nu ook voor het Markdal gebruikt? Als waardering voor de 100 hectares die zonder een burgerinitiatief vanuit de streek nooit verworven zouden zijn?

Markandalletjes

• Oktober, herfstkleuren. Stormig, mottig en vorst aan de grond (dat is wennen!). Joris Bengevoord is hier benoemd als jongste Nederlandse Dijkgraaf. Verbinden is zijn motto.
• Landelijk neemt stikstof ietsje af, meldt RIVM. Dankzij maatregelen in BUITENLAND! Nederland (regering) blijft flink achter, vooral landbouw. Nog niets concreets van gemeente voor Ulvenhoutse Bos.   
• BioBlitz inventarisatie biodiversiteit. Vrijdag 10 oktober 9-16u. Waterschapterrein Bouvigne, KNNV samen met WestBrabantse Vogelwerkgroep. Aanmelden (ivm lunch). Website KNNV-Breda.
• Excursie Landschap Strijpen. Zaterdag 11 oktober. 10-12u. olv Corrie&Cees. Veenputten weilanden, bosjes, sloten, veel vogels, reeën, hazen, purperreiger? Natuurherstel in ontwikkeling. Start: Hek Staatsbosbeheer, 750 m voorbij Hooglaarstraat 2. Aanmelden Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..  
• Wondernacht van de Duisternis, vanaf 6 jaar. Zaterdagavond 11 oktober 19-21u30. Niets om bang te zijn. Je andere zintuigen scherpen zich en helpen bij geluiden, geuren, gevoel en verbeelding. Vallei van het Merkske. Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Aanmelden. Natuurpunt Markvallel.
• Familiewandeling. Zondagmiddag 12 oktober. Thema dieren en sporen, holen en holletjes. Vragen en antwoorden zoeken. Boswachterij Dorst. 13u30-15u30. Aanmelden. Natuurvereniging IVN Mark&Dongen.
• Bomenwandeling. Door de bomen het Bos nog zien! Zondag. 9u30-12u. Natuurgebied Den Rooy. Rob Koeken toont mooie, grote, oude en ook vreemde bomen. Parking Ulicooteseweg. Meerle (B). Natuurpunt Markvallei.   
• Afschot, jacht, faunabeheer, schadebestrijding? Lezing SBB boswachter Floris Hoefakker.  Donderdagavond 16 oktober. 19u30-21u30. Wat is wildbeheer, schadebestrijding. Waar doen we het voor? De Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Minder kon ik het niet maken, kies en geniet van alles.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Aan de kruisbes bewaar ik scherpe, vroege herinneringen. Niet ouder dan acht jaar sta ik op een warme zomermiddag in een tuin voor kruisbessenstruiken. Er zijn struiken met gele en met rode kruisbessen. De struiken zijn laag en ik kan makkelijk bij de bessen. Er zijn scherpe stekels aan de takken. De kruisbessen hebben haren. Je moet er in knijpen om te weten hoe rijp ze zijn. Als ze plat gaan, zijn ze te rijp. Het sap loopt over je vingers. Dan smaken ze flauw. De rode zijn lekkerder dan de gele. Heb je een goede dan is het binnenste zoet en zacht. Het buitenste vlees is stevig en zurig, maar lekker zuur

Destijds wist ik niet dat kruisbessen (Ribes uva-crispa) ook in het wild in Nederland voorkomen. Dat besef drong maar stapsgewijs door. Voor het eerst zag ik ze bewust op kasteelruïnes in Valkenberg en in de Ardennen. In de Verspreidingsatlas staan ze over het hele land verspreid, met als uitzondIVN Markering de veenpolders in Zuid-Holland. Dat is ook wel te begrijpen omdat de plant kalk nodig heeft. Tot mijn verbazing stond er een paar jaar geleden opeens een aan de buitenkant van mijn tuin. Dit jaar bloeit hij voor het eerst. De kruisbes is dus ook een stadsplant.

De bladeren zijn rondachtig met lobben en zachtbehaard. De bloemen groen en rood-paars en het vruchtbeginsel onder heeft klierharen. Zie foto. Die klierharen zitten later ook op de vrucht. De geslachtsnaam ‘ribes’ komt van het Arabische ‘ribas’ dat een zuur smakende rabarbersoort was. Toen de Arabieren hun uit Palestina bekende ribas niet aantroffen, ging de naam over naar de eveneens zuur smakende kruisbessen. De soortaanduiding 'uva-crispa' betekent letterlijk 'druif-gekroesd'. Maar ook de naam van de ‘Grossulariaceae’ waartoe het geslacht ribes behoort, is via-via afgeleid van ‘kruis’ uit kruisbes. Dat zit zo: grossularia is een latinisering van het Frans grosseille, dat op zijn beurt weer is afgeleid van het Duitse Kräusel(beere). In heel West-Europa en ook Nederlandse dialecten is de stamvorm kr-s. Als klinker daarbinnen komt van alles voor. De vorm ‘kruis’ is er daar één van, en betekent bij kruisbes waarschijnlijk ‘tros’. Van kruisbessen kun je ook lekkere jam maken. Jammer dat je die bijna nergens kunt kopen.

Aad van Diemen – Natuur&Stadsgids  IVN Mark&Donge

Markandalletjes

• Ontzettend veel eikels – op de grond! Meer dan duizend per Eik! Goed ‘mastjaar’ voor wilde zwijnen! Die jongen wel aan! Ook hier in Mastbos?  
• Oehoe heeft hier in bos genesteld en gebroed! Jongen zijn gezond uitgevlogen! Primeur voor omgeving Markdal!
• Vogelrevalidatie Centrum heeft gewonde Rode Wouw weer gezond uit laten vliegen! Knap werk van VRC Zundert. Twee gevonden ‘kittens’ bleken jonge Boommarters te zijn! Erg ‘bijtgraag’ maar bijgevoerd en ‘opgevoed’ nu weer in vrijheid! Zondag 5 oktober Open Dag. 10-16u30. Luitertweg 36a. Zundert. Welkom!   
• Tweede overgrense Zeistournooi nu zondag! Nu zondag 5 oktober van 8-18u. Rustgevend zeisend natuurbeheer in Vlaamse sfeer met randanimatie! Hooioppers bouwen, muziek, strekelwerpen, zeistournooi, hapje, drankje. BC Vallei van het Merkske (De Klapekster). Wortel (B), Kolonie 41 (parkeren), zeisen: Kolonie 32. Natuurpunt Markvallei.   
• Landschapswandeling Chaam-Baarle-Ulicoten-Chaam. Langs bos, velden, beken. Om landschap te lezen en te ervaren . Nieuwe route, hoe zuidelijker – hoe zoeter. Ca 18 km. Zondag 5 oktober, 10-16u. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Trekvogeltelling. Zaterdag 4 oktober. Welkom op telpost Hooijdonk (Haagse Beemden) tussen Werftseweg en Hooijdonkseweg. Breda. Met Erik van Boxtel tussen 7u30 en 12u. Onderdeel van jaarlijkse mega europese trekvogeltelling. Zie website WestBrabantse Vogelwerkgroep.
• Geslaagde volbezette Markdal excursie van Ver. Markdal en IVN M&D. Geslaagde combi. Ver. Markdal zet zich in voor routes voor natuurbeleving. Met veel energie om beheerders te overtuigen. Lieneke Steijn toonde dubbeldeks Zwarte Spechten nest en veel rode mutsen voor minder kardinalen: de Kardinaalmuts! Inktzwammen steken hun kop op: starten paddenstoelen seizoen.
• Er is genoeg te zien in Markdal natuur.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Onze wandeling begint weer bij de Duivelsbrug, mooi helder zicht, zonovergoten, koeler dan voorgaande dagen, met 13 graden mooi vogelweer. Vanaf de brug, op het strakke zwaar stoffige wateroppervlak een nog jonge Fuut, gestreepte kop en grijs op zijn rug, raar nog maar zo alleen. Hééé fraai, een nog zachtjes zingende Tjiftjaf, op doorreis naar zuid Europa! Trouwens heel de wandeling hoorden we roepjes uit verschillende struiken en rietvegetaties. Blijkbaar een goede vogeldoortrekdag. Een kijkerblik op IJsvermaak, helaas vanwege de hoge ruige vegetatie geen vogelactiviteiten. Zelfs op de lichtmasten stond geen enkele vogel te rusten. Wel weer tijdens de gehele wandeling, een half zingende of tikkende Roodborst. Zouden dit alweer de noorderlingen zijn?  Ook de trompetterende Canadese Ganzen zijn op voor- en achtergond de gehele tocht aanwezig. Wel een 200 exemplaren geteld.

In het gedeelte waar nu de koeien grazen , veel voedselzoekende Kauwen, Houtduiven en enkele Zwarte Kraaien. Nabij de koeiepoep, en het ruigere gras, altijd wel wat te vinden aan zaden en insecten. Plots vliegen er  een drietal Gaaien voorbij, ook al op trek of zouden het plaatselijke vogels zijn, die wat rondzwerven.

We lopen verder langs de vistrapwatergang, wat horen we daar uit het riet? Meestal een harde staccatozang, deze keer een zachter volume, met verschillende tonen. Een Cetti’s Zanger, heel mooi hier te horen. Deze moerasvogel, gelijkend op een wat forsere Kleine Karekiet. De Cetti’s Zanger is pas rond 2003 goed gehuisvest in ons land. De uit Zuid Europa vooruit gesnelde zanger, die hier een goed vestigingsklimaat kon vinden. Zelden zichtbaar, en dan vaak met het staartje omhoog, net als de Winterkoning. Dus tegenwoordig ook in de drassige omgeving van Breda, het gehele jaar door te horen of te zien.

Het Markdal, vanaf de stuw overziend, alleen een 60 tal Canadese Ganzen, een Blauwe Reiger en natuurlijk enkele Meerkoeten, een Waterhoen en een zestal Soepeenden.  Verder opvallend stil en leeg ……We lopen alweer terug, langs de SBB boerderij, een Vink vliegt van het pad op, hij was aan het eten van vele kapot gereden eikels van de zomereik.

Een kijkerblik door de Notenbongerd, enkel rapers zijn actief, dus geen vogel te zien.

Vanuit de tuinen van Bouvigne ook geen enkel piepje of roepje, te horen, en ik wordt toch echt nog niet doof !! Vanuit de verte nog voor de Duivelsbrug een kekkerende, roepende Grote bonte Specht. Toch weer een mooie afsluiting van een zonovergoten vogelwandeling.

Met dank aan een knetterende motorzaag op de achtergond, joggers en vele fietsers, houdoe!

Willem Veenhuizen - West Brabantse Vogelwerkgroep 

Markandalletjes

• Zonnig, herfstig, met alleen vlinderende Koolwitjes en veel gakkende al onrustig trekkende ganzen. Weer water in Bavelse Leij, maar nog amper stromend.
• Overtreffende belangstelling voor gezamenlijke natuurwandeling ‘Veranderend Markdal’ van Vereniging Markdal en IVN Mark&Donge. Daardoor inschrijving gesloten. Misschien een volgende keer?

  

• Wethouder Eddie Förster meldt aan gemeenteraad flinke vertraging woningbouw Bavel. Door stikstof op Ulvenhoutse Bos. Aannames Omgevingsvisie 2040 te positief’. Jammer voor cocreatie met Dorpsraad Bavel. Natuurverenigingen BromN niet verbaasd, gemeente doet/deed amper iets aan stikstofreductie..  
• Maaien en maaisel afvoeren is goed voor de natuur. Sinds paar jaar gelukkig de regel. Maar BBB en ZLTO willen Waterschap toch weer laten klepelen? Dat verpulvert alle insecten, rupsen, vlinders, libellen, plantenleven en ‘bemest’ de grond en water. Water Natuurlijk, Partij voor de Dieren, e.a. tegen. Discussie dus. Besluit aangehouden.   
• Poëziewandeling. Zondagmiddag 13u30-15u30. Slotpark Oosterhout. Van Lusthof, Slotpark naar natuurlijk Stadspark. Citaat van aanmoedigende dichterlijke botanicus Petrus Hondius (1621): “Mensch, verlaeten van u sin; Treedt hier eens mijn hoofken in. Leent u neuse en leent u ooge. Siet om leege, en denckt om hooge.” Aanmelden (2025) via website IVN Mark&Donge.
• Herfstopening Natuurtuin Oranjepolder. Zondagmiddag 13-16u. Ontdekplek voor kinderen, waterdiertjes scheppen, poelen, kwelwater, vleermuizenkelder, hoogstam fruitboomgaard, kwelwater, houtsingels, insectenmuur, vogelkijkplek, kinderspeurtocht (ook voor jongvoelende ouderen). Domeinweg 9. Oosterhout.
• ‘Lieve’ wandeling. Zaterdagmorgen 9-11u. Vallei van het Merkske. Klapekster. Onderga en leer positief effect natuur op je gezondheid en blijheid. Wandeling en verklaring door kandidaat natuurgids Lieve. Kolonie 41. Wortel (B). Koffie staat klaar! Natuurpunt Markvallei.
• Vooraankondiging: Klassiek overgrens Zeistournooi, met randinformatie en Vlaamse sfeer. Zondag 5 oktober. 8-18u. Vallei van het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Wie was Cetti? Één van slechts twee mensen naar wie een vogel genoemd is, maar waarom?     
• Vervuiling in buitengebied? Melden via BuitenBeter App. Werkt goed!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Ik zit thuis aan tafel met Zoë en ze praat over een serie die ze graag kijkt: H2O. Weet je wat dat betekent? Vraag ik. Ja, papa. Dat betekent water en daar zwemmen de zeemeerminnen in en als ze op het land zijn en een druppeltje water op zich krijgen veranderen ze in zeemeerminnen dus ze moeten voorzichtig zijn dat ze niet worden ontdekt! Ze ratelt nog een verhaallijn van een aflevering erachteraan en plotseling schiet er door haar hoofd dat er beestjes zijn die over het water kunnen lopen. Hoe kan dat, papa? En daar zit ik dan. Hoe leg ik aan een meisje van 7 jaar uit dat het delen van elektronen via covalente verbindingen zorgen dat een watermolecuul aan de ene kant een beetje positief geladen is en aan de andere kant een beetje negatief? En dat daardoor oppervlaktespanning ontstaat waar de schaatsenrijders over kunnen lopen?

Ik kijk naar de fruitschaal en pak een sinaasappel en 2 limoenen. In de lekkernijenkast ligt nog een zakje borrelnoten waar ik er 4 uithaal. Ik google nog even hoe het ook alweer was en ik begin: Water bestaat uit een klein stukje zuurstof, de ‘O’. Dat is de sinaasappel. En twee stukjes waterstof, de ‘H’. Dat zijn de limoenen. Rondom elk stukje waterstof en rondom het stukje zuurstof draaien elektronen zoals de aarde rond de zon draait of kinderen in de draaimolen rond het midden. De borrelnoten zijn de elektronen. Bij het waterstofje draait er 1 borrelnootje rondom het limoentje en bij zuurstof draaien 2 borrelnootjes rond de sinaasappel. De waterstofjes en het zuurstofje gaan die 4 elektronen ook met elkaar delen en daarom ‘plakken’ ze aan elkaar. Zo ontstaat een stukje water. Tot zover gaat het goed. Ik zie in haar ogen dat het verhaaltje blijft hangen en ik ga verder.

Je ziet dat de waterstofjes een beetje aan de ene kant van het zuurstofje zitten. Stel je nou eens voor dat een andere watermolecuul in de buurt komt van de eerste. Wat zou er dan gebeuren? Zoë kijkt me bedenkelijk aan en zegt vragend: die gaan aan elkaar plakken net als een magneet? Ja! Zeg ik verheugd en ik ben allang blij dat ze zich dit zo goed kan voorstellen. Inderdaad, de sinaasappel van de tweede molecuul legt zijn koppie tussen de limoentjes van de eerste molecuul. Zo dansen watermoleculen met elkaar en haken ze omstebeurt ‘in elkaar’ net zoals jij met je klas wel eens op het schoolplein dansend je armen in elkaar haakt.

Dat gebeurt de hele tijd met de watermoleculen en dat is net sterk genoeg om een schaatsenrijdertje of een spinnetje over het water te laten lopen. Ze herinnert zich nog van een wandeling langs de Mark dat ze een schaatsenrijdertje heeft zien lopen en wil vol enthousiasme terug naar die plek om nog meer te bekijken. Natuurlijk gaan we lekker naar buiten en de schoentjes worden al aangedaan. Zullen we ook gaan picknicken, Pap? Ik smeer snel een broodje kaas en gris een plak ontbijtkoek mee. Gauw op avontuur!

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge

Markandalletjes

• Onstuimig weer, maar Koolwitjes fladderen volop. Wandelaars, fietsers, joggers genieten. Mussen waaien net niet van vetbollen.
• Realisatie EVZ (ecologische verbindings zone) Mark en singels verder vertraagd. Schrijft wethouder Bakker aan de natuurverenigingen in de Adviesgroep BromN. Afgelopen najaar drongen zes insprekers in gemeenteraad aan op spoedige realisatie van gemeentelijke EVZ met vaarregels. Is volgens B&W ook urgent voor grote wijk ’t Zoet en de Kader Richtlijn Water per 2027. Wethouder beloofde resultaat dit voorjaar. Adviesgroep BromN vroeg naar voortgang. De wethouder ziet het signaal en de betrokkenheid als hulp. De BromN-groep vindt juist realisatie belangrijk.
• De Groene Camino is nu in gebruik! Wandelend van St Jacobskapel in Galder langs de Mark via centrum Breda en Lage Vuchtpolder naar Heilige Eik in Den Hout. Route beschrijving op website nmv Markkant. Zowel zuid-noord als noord-zuid. Ook in twee delen van 13 km te lopen. Ervaringen en suggesties welkom via website natuur en milieuvereniging Markkant.

  

• Gedeputeerde Hagar Roijackers zette drie bestuurders van Stichting (Peter Vughts, Hubert Koevoets, Peter Hordijk)  bij opheffing in het zonnetje. Voor zorgvuldige overdracht van materiële aspecten (gronden, financiën) in Markdal aan provincie en Waterschap. Was al afgesplitst van zelfstandige Vereniging Markdal duurzaam&vitaal.
• Natuurwandeling Hoge en Lage Vuchtpolders. Zondag 21 september 10-12u. Eeuwenoude drassige polder waar natuur weer in oude luister hersteld wordt. Scheiding van gezuiverd Waterdonken-water en landbouwwater. SBB beheer via natuurboer Emiel Ansems van Heining&Hoef is succes. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Wandelexcursie Veranderend Markdal, heden en toekomst. Zaterdag 27 september 13u30. Sluitstuk Markdal Noord tussen Ulvenhout en Blauwe Kamer. Vereniging Markdal en IVN Mark&Donge. Inschrijven via website IVN Mark&Donge.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge