24-4-2025 (Door gastschrijver Dick Klees – Studio Wolverine)

Onze kleinste roofdieren zijn allen marters. Gekenmerkt door een slank, lang lijf met korte poten en een staart die in lengte verschilt. Herkenbaar aan hun sporen met 5 tenen aan de voorvoeten. Zo’n lang lijf maakt dat dieren erg buigzaam zijn, wat goed van pas komt bij het jagen op prooidieren in dichte structuren. De soorten zijn in oplopende grootte, de wezel, de hermelijn en de bunzing.

Reden om hier eens aandacht aan te besteden is hun zorgelijke bestaan. De door ons mensen gebruikte rodenticiden (gif tegen knaagdieren) is zo werkzaam dat het middels doorvergiftiging ook de natuurlijke knaagdier jagers in hun bestaan bedreigt. En dat is lang niet het enige gevaar, omdat het landschap waarin ze dekking konden vinden opgeschoond is of tijdens de oogst in luttele uren verandert van begroeid naar kaal. Reden voor de zoogdiervereniging om het jaar van de hermelijn uit te roepen. En onze provincie Brabant heeft deze soorten beschermd!

In hun afmetingen vertonen ze telkens een beetje overlap en ook in prooidier keuze. Mannen zijn doorgaans 20% groter dan vrouwen. De wezel (11-25cm) als echte muizenjager is zo klein dat hij muizen in hun gangetjes kan achtervolgen. De hermelijn (16 – 31 cm) al een fikse slag groter bejaagt van muis tot konijn. Al is die laatste prooi eigenlijk te groot. Maar hij slaagt er dan ook voornamelijk in om hem niet met pure kracht, maar met uithoudingsvermogen te overwinnen in een langdurige sprint. De bunzing (50-70 cm)  is al weer een stuk groter en heeft een brede range aan prooidieren. Bunzingen bewonen zowel droge als natte gebieden, met de daarbij horende prooidieren. Muskusrat en konijn kan hij de baas, maar ook een aandeel amfibieën staan op zijn menu. En bij gebrek aan een koelkast om overvloedig eten goed te houden hebben ze een heel eigen methode in gebruik. Ze bijten kikkers in de ruggengraad zodanig dat die verlamd raken. Daardoor kun je een voorraad aanleggen van kikkers die niet weglopen en omdat ze nog wel leven, bederven ze niet. Wreed of slim, aan wie is dat oordeel?

Ieder dier probeert op zijn manier het beste van het leven te maken en dat valt niet mee. Want ze delen ook allemaal de nadelen van een lang lichaam. Hun oppervlakte is te groot tegenover de inhoud, heel inefficiënt om warm te blijven. Dat is dan ook de reden dat zeker de twee kleinste, wezel en hermelijn, om de paar uur op jacht moeten gaan om in hun energie behoefte te kunnen voldoen. Wezels moeten 33 % van hun lichaamsgewicht per etmaal eten en verhongeren al bij 24 uur  en hermelijnen hebben wat meer tijd met 36 uur. (En 23% lichaamsgewicht voedsel/etmaal). De grote verliezen worden onvoldoende goed gemaakt door hun vacht die uit twee lagen bestaat. Onder een laag isolerende wolharen, afgedekt door hardere dekharen. Een kwaliteit die de mens ook niet ontgaan is. Marterbont met als ultiem voorbeeld de koningsmantel, die uit honderden velletjes van hermelijnen bestaat. En dat zijn enkel wintervachtjes, omdat de hermelijn als enige van de marters in de herfst een wintervacht krijgt die wit wordt, met enkel de staartpunt zwart. Een goede schutkleur in winters die wit zijn, maar met de huidige klimaatverandering niet meer zo handig. De witte hermelijnen zijn extra kwetsbaar omdat ze opvallen aan zowel prooi als vijand. Gelukkig dat niet alle hermelijnen vasthouden aan deze gewoonte. Maar een haast onoverkomelijk probleem voor deze roofdieren is de verarming van ons landschap. Gebrek aan schuilgelegenheid in de hedendaagse aangeharkte wereld treft zowel hun voedsel (muis en konijn) als hunzelf door op hun beurt zichtbaar te worden voor grotere rovers. Onze alom aanwezige huiskatten spelen daarin een kwalijke rol, maar ook vogels als reigers, ooievaars, uilen en roofvogels. Waar vroeger een slecht jaar gevolgd werd door een beter, komen die inmiddels niet meer voor.

Dick Klees - Dier-ecoloog, gespecialiseerd in roofdieren

Markandalletjes

• Nu explosie van groene bladeren aan bomen. Geen vogel meer te spotten! Wel te horen! De Merlin Bird app is een wondertje in zangvogel herkenning!
  * IVN natuurwandeling De Broskens (Merkske) flora en fauna rond het moeras.  Zeldzaam mooi kronkelende grensriviertje van Vlaanderen en Brabant. Zondag 27 april. 10-15u. (lunch meenemen). Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Voorstel van Partij van de Dieren om “het Merkske een stem te geven” is aangehouden tot november. Was in Waterschap nog te ‘nieuw’. Nu in de week gelegd tot DB-lid Karin van den Berg de mogelijkheden verkend heeft. Nieuw Zeeland kent dit fenomeen al als eerste. Mooi om via Brabantse Delta de cirkel rond te maken!
• Heropening opgeknapte Kortebeentjespad, voor Snuiters, Snuitjes, Snoeten en Spruiten. Ouderen mogen (op afstand) toezien hoe het jonge grut zich vuil maakt, klautert, rent, rolt, blèt en lacht. Zondag 27 april. 14-17u. “P” Den Rooy. Ulicotenseweg/Meerle (B). Natuurpunt Markvallei. Drankje toe.
• Plataan-Check! Platanen schors zijn maatgevend voor fijnstof in omgeving. Samenwerking Urgenda met WaagFuturelab en ProjectEcorc'Air. Zie website natuur- en milieuvereniging Markkant. Schors verzamelen en opsturen tot 9 mei!
• Natuurherstel: Nieuwe wetlands langs de Broekloop (tussen Valkenberg en Anneville). Lepelaars hebben ze al als voedselbron ontdekt! Dat zit wel goed!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

18-4-2025

Vaak wordt voor de bescherming van het leefmilieu als argument gebruikt, dat wij onze kinderen niet mogen opschepen met de vernieling van de natuur en de verontreiniging van het klimaat. Burgemeester Paul Depla van Breda heeft daar een andere variant op gevonden: we moeten zorgen voor een gezamenlijke visie, zodat onze kinderen van een gezond economisch klimaat en voldoende werkgelegenheid kunnen genieten. Daartoe dient nu al voldoende ruimte voor bedrijvigheid te worden gecreëerd. Hij sprak die mening uit op 13 januari tijdens een succesvolle publieksavond in Kievitslaar in Effen.

Eerder op een gedenkwaardige avond in september besloten natuurverenigingen en belangengroepen gezamenlijk actie te gaan voeren voor een onderzoek naar nut en noodzaak van nog meer bedrijventerreinen op kwetsbaar natuur- en woongebied. Daartoe zou een burgerinitiatief worden gestart door Natuur- en Milieuvereniging Markkant, IVN Mark & Donge, de Groene Koepel, de West-Brabantse Vogelwerkgroep, en Adviesgoep BromN, samen met belangengroepen van burgers in de genoemde gebieden. Voor zo’n burgerinitiatief is een procedure nodig bij de gemeenteraad, waarvan de belangrijkste  voorwaarde is ten minste 1600 handtekeningen te verzamelen.

Op donderdag 10 april 2025 zijn die handtekeningen in de Trouwzaal van het stadhuis aan de Grote Markt aangeboden aan de vervangend voorzitter van de gemeenteraad Sven Planken. De voorzitter zelf, burgemeester Depla, was verhinderd. Het waren geen 1600, maar 4338 handtekeningen, in tien dozen. Met een dergelijk aantal nee-stemmers tegen meer bedrijventerreinen nabij de Trippelenberg, SteenakkerNoord, Bavel-Zuid en de Posthorenbij de Oosterhoutse weg, kan de gemeenteraad zich niet onttrekken aan een debat over de bestemming van dit “groene goud”.

Het was Markkant-bestuurslid Dorine Verheijden-Lels die, aldus de verslaggever van De Stem, stelde dat er niets mis is met een gemeente die werkgelegenheid als beleidspunt heeft, maar het moet wel op de goede plek. Volgens haar ontstaat concurrentie met de ontwikkeling van commercieel vastgoed in het buitengebied in andere delen van het land en dan krijg je een race to the bottom. En hou dan nog maar eens de zo nodige natuur voor ons nageslacht over. Om maar niet te spreken van noodzakelijk terugdringen van de stikstof depositie.

Het is nu afwachten, hoe de gemeenteraad het debat voert over nut en  noodzaak van de vier geoormerkte bedrijventerreinen. Democratisch besluit zou zijn, dat lokaal belang hoger wordt gewaardeerd dan het algemeen belang van de economie, welk laatste belang trouwens niet eens goed gemotiveerd kan worden.

Marius Aalders  - Natuur- en Milieuvereniging Markkant

Burgerinitiatief Groene Goud

Vervangend Raadsvoorzitter Sven Planken ontving ‘met dank’ de duizenden handtekeningen! “Ik ben ervan onder de indruk dat jullie dit te weeg gebracht hebben. Heel knap”. Agendacommissie zet nu behandeling met gemeenteraad in gang. Vanuit initiatiefnemers: “Iedereen heel erg bedankt!”.

Geef het Merkske een stem!

Dat is het onderzoeksvoorstel van de Partij voor de Dieren in Brabantse Delta. Is een nieuw fenomeen dat al op enkele plaatsen in Nederland en de wereld vorm krijgt. Zoals zelfs voor een rivier in Nieuw Zeeland. Heeft grote symbolische waarde. Nog koudwatervrees bij betuursleden Waterschap? Wel steun Water Natuurlijk, Natuurterreinen, e.a.    

Markandalletjes

• Met de regenbuitjes direct een explosie van groen. Heel veel pinksterbloemen. Zichtbaar resultaat van nieuwe beleid van maaien, afvoeren, verschralen en absoluut géén kunstmest gebruik.
• Bij Spinolaschans in Lage Vuchtpolder stond vrouw gespannen in boom te turen. Benieuwd gevraagd ‘iets te zien?’ Even stil …. “Ja mijn eerste Blauwborst !!!” Het geluk straalde van haar af!
• Paas vogelstadswandeling. Met Willem Veenhuizen. 20 april. 7u.  Start: hoek Paul Windhausenweg/Gen Maczeckstraat. (bij Tank). Breda. Graag aanmelden. Westbrabantse Vogelwerkgroep.
• Paaswandeling ‘Nattigheid in de Kolonie’. Functie van water vroeger en nu. Zondag 20 april. 14-16u30. Natuurgids Drej Oomen. Bezoekerscentrum Vallei van het Merkske (De Klapekster). Kolonie 41, Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.

  

• Ria Lambregts zag eerste Koekoek in Markdal. Ook eerste Kleine Karekiet, laat die zijn nest maar ‘Koekoek-vrij’ houden! Nestkastjes bij IJsvermaak worden ook benut.
• Voor het eerst ooievaars op nestpaal bij Flodderdreef. Als dank voor natuurgebied van Bart en Sanne.
• Jos Brouwers: Kleur-inclusiever! Als je je verdiept in vogelnamen kom ik op een punt dat ik wat kleur mis. We hebben kleurrijke vogelnamen als: Roodborst & Blauwborst, Gele kwikstaart & Witte kwikstaart. De Bonte vliegenvanger en Grauwe vliegenvanger vind ik niet op kleur! De Blauwe kiekendief dan weer wel en ook de Bruine kiek. O ja, we hebben Rode Wouwen en Zwarte Wouwen. En Groene, Zwarte en Bonte spechten. We hebben zelfs een Goudvink en een Koperwiek en een Geelgors en een Zilverreiger. Maar waar is het Oranjekopje of Oranjekop?
  Ja ik ken de vlinder Oranjetip, doet zijn naam eer aan gezien de oranje vleugelpunten. En ik ken de vogel Zwartkop. Het mannetje heeft een zwart ‘petje’ en het vrouwtje heeft een oranje ‘petje’. Mogen we haar misschien “Oranjekop” noemen? Ik wens jullie kleurrijke waarnemingen toe.
• En voor ieder fijne voorjaars Paasdagen!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

10-4-2025

Natuurlijk lijkt dit op de ‘lentekriebels’, waar zelfs de tweede kamer zich druk over maakte. Maar hier gaat het niet over de biologische schokken in de ‘body’s’ van onze  jeugd. Nee het gaat over de verbazing in deze lente, die zoveel knallende verrassingen geeft. Het lijkt met dit vroege zomerweer of er veel meer lente verschijnselen om ons heen uitbarsten dan in andere  voorjaren. Is dat verbeelding? Moeilijk te vergelijken, maar gelukkig hoor ik het ook van andere natuurgenieters, dus zal ik niet helemaal gek zijn…

Wat komt er aan berichten zoal op me af? Natuurlijk de Markdal ooievaars bij de boswachters. Er was even bij de zonnige terrasgesprekken (die dus niet alleen over bier en voorbijgangers gaan) ongerustheid, want de ooievaars waren een week niet gezien. Maar wees gerust, ze zijn er nog steeds. De boswachters hebben al een ring afgelezen, en het gaat weer om een grensoverschrijdende liefde met een Vlaamse man. Zeker bij ooievaars kent liefde geen grenzen! Verschil tussen ooievaars is niet te zien, dus bij dit nest wordt je een echte kenner door nonchalant te zeggen ‘oh daar is het mannetje weer’. Als je de ring ziet! Of zonder ring het vrouwtje benoemt! 

Bij de Gilzerwouwerbeek hebben Joke en Piet Oomen via een stille drone al als waardering een ei in het nest op hun vroegere land zien liggen. Bij de fietstunnel A58 wordt ook al gebroed. Net als bij Martin en Elvira Bos in Hondsdonck waar het koppel de hele winter op hun kans zat te wachten. Een hele nieuwe locatie is die over het A16 viaduct bij Effen. Weer op een gemeente nestpaal! Vorig jaar was een drama met maar vijf  uitgevlogen jongen. Terwijl in de jaren er voor tot zestien uitvlogrn in de omgeving van Breda. Maar is vijf weinig als er in de eeuwen ervoor nul ooievaars hier gebroed hebben>   

Planten doen ook al volop mee met de lentebommen. Het knalgele Speenkruid - dat barst van de vitamine C springt overal in het oog. Zachter doet de lila-paarse-rose Pinksterbloem het. Dankt zijn naam niet aan het geestelijk vuur, maar aan de ‘pinken’ die dan in de wei huppelen.  De ‘pinkenbloem’ is de voorjaarsbloeier bij uitstek en houdt van schrale onbemeste - dus natuurlijke - weilanden.  Als bloem mooi teer en de gastheer van het fladderende Oranjetipje. Ondertussen zingen de Tjiftjafs al volop hun naam, net zoals de stillere Fitis. En overal staan de Sleedoorns, Meidoorns, Krentenboompjes, Perenbomen en de prachtige Magnolia’s met hun bloesem volop te pronken. Op het terras van Moeke blijkt dat er speciale jaarlijkse privé bloesem routes gelopen worden. Ook naar de mooist bloeiende Bredase Magnolia. Zo hoor je nog eens wat!

En dan meldt Lieneke Steijn vier Witgatjes (hoe verdien je zo’n naam?) in de Mark. En bij IJsvermaak twee Grote Gele Kwikstaarten. Die broeden graag bij stromend water, dus de nieuwe meanders zullen ze waarderen. Hun favoriete plek is bij stuwen en bruggen. Zijn natuurlijk groter dan de ‘gewoon’ al mooie Gele Kwikstaart, maar met zwarte bef en langere staart. Leuk om ze te bespeuren, ook op garagedaken. Daar overleeft de Sedum nu alle andere ‘zaailingen’. Geen wonder wie anders kan zich staande houden in zo’n woestijnbiotoop?

Ria Lambregts komt als oogst met een Geoorde Fuut in de Mark. Waar je ook de ‘ongehoorde’ Fuut nu volop hoort knorren! Die doen weer hun best om het record van vijf of zes legsels te verbeteren. Tropenjaren voor ze! Ook meldt ze het heerlijke geluid en zicht van Blauwborsten en Veldleeuwerikken op Strijbeekse Heide. En dan ook nog de Rode Wouw, onmiskenbaar door zijn ingebogen ‘gevorkte’ staart. Een echte aas opruimer. 

Zoogdieren? Voor tweede keer een Das (helaas dood) bij Galder gevonden. Ze komen (of zijn er) echt al. Vanuit het Vlaamse meldt een boswachter de Otter! Terwijl er alles aan gedaan wordt om de Otter vanaf de Biesbosch via Breda naar Vlaanderen te lokken, lijkt het of ze zelf de route van de andere kant al inzetten! Voor nu genoeg lentebommen? Blijf kijken, luisteren en vooral beleven en genieten!

 
Markandalletjes

• Wat een explosief voorjaar, veel zon, droog, geen regen, veel te genieten. Hoe zal de natuur weer de balans vinden?
• Natuurwandeling Chaams Broek over beken en beemden. Zondagmorgen 13 april. 10-12u. Mooi voorbeeld van natuurherstel door Natuurmonumenten. Nieuwe meanders. Snel stromend water. Begroeide beschaduwde oevers. Coulissenlandschap met weilanden, houtwallen, knotwilgen, vogels en bloemen. Pas zo’n 20 jaar jong. Naast wijngaard Dassemus. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Nachtvlinders. Workshop/lezing KNNV. Met vlinderexpert Karl Veling. Donderdagavond 17 april. !9u30-21u30. Boerderij Wolfslaardreef 95. Breda. aanmelden via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
• Nieuwe natuur rond Sulkerpad verworven door Staatsbosbeheer. Inrichting als beekdallandschap met meanders, natuur en recreatie mogelijkheden. Informatieve excursies 16 april 18u en 19u15. Aanmelden bij Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Heb je ze ook gezien? Van die kleine ronde vliegende lentebommetjes? Gecamoufleerd als bijen- en hommelkoninginnen! Nu druk bezig om een plek te vinden en een eigen volk te stichten. Daarover en het nut voor ons en de biodiversiteit is er een tentoonstelling in het Princenhaags museum!

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge.

3-4-2025

De zeeden (Pinus pinaster) is een boom die je in de buurt van Breda met regelmaat kunt tegenkomen, maar nooit in grote plantvakken bij elkaar. Hier en daar staan er een paar bij elkaar en als je oplet pik je ze er snel uit. Bij oude bomen vallen direct de grote roodbruine vlekken op van de schors.  De bast heeft ook diepe groeven, maar dat hebben bijna alle oude dennen. Het tweede kenmerk zijn de zeer lange naalden die met twee bij elkaar zitten. Er is geen enkele den met naalden tot wel 25 cm. Een derde kenmerk is de grote dennenkegel. Ook hier geldt: geen enkele den heeft zo een grote kegel. Je moet dan wel geluk hebben dat je een afgevallen kegel vindt want ze blijven diverse jaren aan de boom hangen en ze zijn gewild bij verzamelaars. De zeeden wordt tot 30m hoog en krijgt een piramidevormige kroon en een lange kale stam. Hij wordt hier en daar aangeplant voor de houtproductie. 

De reden dat ze weinig worden aangeplant is dat ze vorstgevoelig zijn. Een pluspunt is weer dat ze het aan zee goed doen, ongevoelig zijn voor luchtvervuiling en genoegen nemen met nog schralere grond dan zwarte dennen. Zoals de naam al aangeeft vind je ze bij ons daarom nogal eens aangeplant in de duinen en verder op de arme zandgronden in Brabant en Drenthe. Er is wat onenigheid over het verwilderen van de zeeden. In Brabant zaait hij zich waarschijnlijk wel uit, maar niet veel. De zeeden is afkomstig uit het Middellandse Zeegebied en komt daar voornamelijk aan de kust voor.

De wetenschappelijke soortaanduiding ‘pinaster’ betekent wilde den, onechte den. Dit in tegenstelling tot de parasol-den (Pinus pinea). Deze laatste kweekte men in de tuin en werd hoger aangeslagen, waarschijnlijk omdat men deze mooier vond, beter schaduw gaf. Het achtervoegsel ‘aster’ drukt iets negatiefs uit: vergelijk criticus en criticaster.

Terpentijn

Zeedennen zijn in Frankrijk op vrij grote schaal aan de Middellandse Zeekust aangeplant om het stuivende zand vast te leggen. Tevens werd van deze zeedennen de hars afgetapt. Daarvan werd en wordt soms nog terpentijn gemaakt. Er is ook een medicinaal gebruik tegen longkwalen. Met dat gebruik moet men voorzichtig zijn want een te grote hoeveelheid is schadelijk. Vroeger werd de terpentijn uit allerlei naaldbomen voor verf en vernis gebruikt. Vooral de Amerikaanse moeras-den (Pinus palustris) is hiervoor in Amerika op grote schaal gebruikt in de 19de eeuw. Dit ging zo rigoureus dat de bossen uitgeput raakten.

In Europa is de Venetiaanse terpentijn die uit De Europese lork wordt gewonnen, het meest beroemd. Deze terpentijn behoudt namelijk zijn glans na drogen in olieverfglacis.

Aad van Diemen – natuurgids IVN Mark&Donge

Markandalletjes

• Prachtig lenteweer. En dan excursie van gemeente Breda over plas dras inrichting van 20 ha nieuwe natuur in Lage Vuchtpolder. Met vlucht van twintig krijsende Grutto’s geen uitleg over succes meer nodig! Historische beleving! Motto van gemeente ecologen: “zorg voor robuuste gebieden, dan pakt de natuur zijn kansen wel”. Dit sluit aan op het SBB kerngebied.
• Aanbieden (voldoende?) handtekeningen voor burgerinitiatief aan burgemeester Paul Depla is op donderdagavond 10 april om 19u. In trouwzaal Stadshuis. Grote Markt. Iedereen is welkom. Gaat om ‘behoud het Groene Goud’. Dat leeft heel sterk in Breda. 
• Stroomt er ongezuiverd water met asfalt- en bandenslijpsel vanaf de A58 de Mark in? Dat vraagt fractie Water Natuurlijk aan Dagelijks Bestuur Brabantse Delta. Zou strijdig zijn met de doelstelling voor de Kader Richtlijn Water die in 2027 gehaald moet worden. Ook vraagt Water Natuurlijk of er meer knelpunten bij Rijkswegen van Rijkswaterstaat zijn? Antwoord moet volgen.

  

   
• Natuurwandeling De Worp (bij Drimmelen). Langs kreken, door grienden. Bijzonder gebied aan de Amer. Drassig sinds de Elisabethsvloed, turfwinning, griend oogsten, beversporen, eendenkooien, etc. Veel vogels en mooie planten. Zondagmiddag 6 april. 13u30-15u30. Aanmelden. Zie website IVN Mark&Donge.
• Natuurwandeling Schootsenhoek (B). Grensgeval van goed Vlaams beheer op Hollandse grond. Net even anders. Grenswippen via den Dodendraad, oude Bossche landweg, herberg Pannenhuis, galgenveld, café In Holland, etc. Zondag 6 april. 14-16u. Start Schootsenhoek 23, 5114 AC Castelre, NL. Natuurpunt Markvallei. Altijd plesant
• Burgemeester Paul Depla opent tentoonstelling “Bijen(houden) en biodiversiteit”. Zaterdag 5 april. 15u. Princenhaags museum: Haagweg 334. Breda. Wilde bijen, honingbijen, zandbijen en zijn mensen. Tentoonstelling van Bijenhouders organisaties. (meeste) Zondagen 12-17u.
• Ook nog Veldleeuweriken, Kieviten, Grasmussen, Bergeenden in Lage Vucht! Het voorjaar is begonnen en duurt tot 21 juni!

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge