19-12-2024

De blauwe passiebloem (Passiflora caerulea) is een klimplant uit Zuid-Amerika die je steeds vaker in tuinen ziet, maar ook daarbuiten. In Breda is hij op een paar plaatsen aangetroffen.

Vanaf 2013 tot 2020 werd de plant steeds meer verwilderd aangetroffen. De laatste jaren lijkt de toename te stabiliseren. De plant hoort tot de ‘Passiebloemfamilie’ die ongeveer 500 soorten telt. De één nog mooier dan de ander. De bestuivers van passiebloemen zijn veelal relatief groot zoals vleermuizen en kolibries. In Nederland blijken hommels en honingbijen het klusje ook te klaren. 

Het woord ‘passie’ heeft twee betekenissen, die ik altijd wat strijdig heb gevonden:  hartstochtelijke liefde en lijdensverhaal van Christus. Het woord komt van Latijn ‘pati’ dat ‘lijden’ betekent. Het woord patiënt is hier ook van afgeleid.  Die tegenstelling in betekenissen kun je verklaren door een paar tussenstappen te maken: lijden = heftig gevoel =  hartstocht = liefde. Zo kan huilen, lachen worden. De soortaanduiding ‘caerulea’ betekent ‘blauw’.

De passiebloem is aan zijn naam gekomen door kwezelarij van Spaanse missionarissen. Die zagen van alles in de bloem. Een voorbeeld daarvan is het volgende:” Tussen de bloemkroon en stuifmeel zittende zadenkrans werd aangeduid als doornenkroon. De drie nagelvormige stijlen als de kruisnagels en de vijf stuifmeeldraden als de wondsteken. De stijl van de stamper de geselpaal. De verdeelde of handlobbige bladeren, de handen van het volk. De enkelvoudige, ingesneden bladeren werden als lanspunten gezien.”
De blauwe passiebloem houdt van een zonnige plek en kan daar ook vruchten voortbrengen, waaruit dus soms nieuwe planten groeien. De vrucht is eetbaar, maar niet erg smakelijk.

De windende stengel kan polsdik worden. Hij is tamelijk winterhard. Kwekers melden niettemin een levensduur van ongeveer vijf jaar.

Aad van Diemen – Natuurgids IVN Mark&Donge

Markandalletjes

• IJsvermaak staat weer vol met water, bijna kortste dag, langste nacht, volle maan en de vorst kan komen!
• Onverlaten dumpen twintig zakken oud kleding in bos bij Strijbeek. Wie heeft gouden tip?
• Succes voor natuurvereniging Natuur&Landschap Gilze-Rijen (NLGR). Burgerinitiatief Wouwervallei lever dankzij grondeigenaren en heel veel organisaties 5 ha natuur bij Gilze op! Weer een stukje van de Gilzerwouwerbeek natuurlijk! Dankzij doorzettende burgers! Mooi begin 2025 met graven en aanleg natuur! Een ‘wouw’ is Gils voor ‘vijver’.
• Minister Mona Keijzer schaft diervriendelijke woningbouw met nestgelegenheid vogels af! Dus meer ‘woningnood’.
• Klaar voor natuur in het voorjaar? Doe mee aan Cursus ‘Blik op de Natuur’. Zowle in Bavel (dinsdags) als Oosterhout (donderdags). Zes avonden en vier excursies. Van 25 maart tot 22 mei. Brede opzet, gericht op beleven, zelf kijken, onderzoeken, leren en zo meer genieten. Zie website IVN Mark&Donge.
• Natuur laat zijn kracht zien in vrijstromende Mark (nee, niet de vorige premier). Oevers kalven in buitenbocht af en in binnenbocht groeien zandbanken aan. Dynamische natuur zoals bedoeld!  
• Natuurgidsen cursus IVN met succes door 27 nieuwe enthousiaste Natuurgidsen afgerond. Na anderhalf jaar intensief werken groot succes. Proficiat nieuwe gidsen en het cursus team met Dolfje Begeer! We gaan er allemaal profijt van hebben!  
• Staatsbosbeheer meldt Hazelwormen in Ulvenhoutse Bos! Is hagedis zonder pootjes. Leeft hier wel, maar te zien ……. bijna nooit!

  

• Initiatief Galderse OERGROEN! Project Voedselbos roept vrijwilligers op voor aanplanten op 28 december 10-16u. Bij Moerstraat 5. Vanuit gezonde bodem, gezond beheer en uiteindelijk gezond voedsel voor deelnemers. Info: www.oergroen.nl.
• Traditionele eindejaarsplantenjacht! Zondagmiddag 29 dec. 13u30. Door opwarming aarde steeds meer kans op deze laatbloeiers! Aanmelden IVN Mark&Donge
• Vogels: In Markdal, bij Galder luidzingende Cetti’s zanger en Grote Zilverreiger. Bij Bieberg drie Wintertalingen en vijfentwintig Watersnippen, maar geen minuscuul Bokje, ook niet ‘onder de laars’. Bokje blijft door zijn uitstekende schutkleur tot het laatst zitten.
• Voor iedereen fijne, gelukkige en duurzame Kerstmis, vanuit het hele stukjesschrijvers-team!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge 12-12-2024

Turgor, vloeibare stevigheid. Het eerste koude winterweer heeft zich aangediend. De rijp ligt als poedersuiker over het grasland. De eerste sporen van vogelpootjes en ander klein grut tekenen zich al af. Net als de grove sporen van wandelaars en honden. We struinen het bos in. Vandaag gaan we het hebben over bomen en planten. Waar komen die eigenlijk vandaan? Wat was de eerste plant? Mooie vragen die in de koppies rondgaan. We stoppen bij een plek waar de meeste plantgroepen terug te vinden zijn. Tenminste als je de indeling Algen, Mossen, Varens, Grassen, Kruiden, Struiken en Bomen aanhoudt. Ik verdeel de klas in zes groepjes en zet elk groepje bij een kaart met de plantgroep daarop.

De algen slaan we over en we beginnen bij de mossen. Elk groepje mag op zoek naar de plantengroep. Als ze dat gevonden hebben, mogen ze een klein stukje of onderdelen daarvan meenemen en bij de kaart leggen. Tien minuten later liggen bij alle kaarten mooie stapeltjes van allerhande materiaal; kleine plukjes mos, een varenblad, graspluimen en takken en bladeren van bomen en struiken. Zelfs de kruidengroep heeft uitgebloeide ridderzuring en resten van distels gevonden! Met de hele klas staan we bij elke kaart even stil en leg ik iets uit over de groei van dat plantje. Het begint met algen met bladgroenkorrels die op het land kropen en daar steeds dichte bij het licht wilden zijn. Dus maakten ze blaadjes zodat ze meer groen oppervlak hadden. Ze stapelden die blaadjes en groeiden een beetje omhoog. Opeens waren ze een mosje! In de strijd om het licht groeien de mosjes door en maken de eerste steeltjes en worteltjes. Hupsakee daar zijn de varens geboren! Zo groeien de plantjes langzaam verder en worden groter en ingewikkelder. Soms leg ik het accent op voortplanting; van sporen, naaktzadig en bedektzadig. En van windbestuiving naar bestuiving door insecten.

Soms leg ik het accent op de groei naar het licht en dat de stengels steeds steviger moeten worden. De eerste stengelplanten hebben daar iets heel slims op bedacht. Wij mensen hebben dat turgor genoemd. Ik leg uit dat elke cel een celwand heeft met daarin een celmembraan waarin het water en de bladgroenkorrels zitten. Verder nog wat stofjes maar daar ga ik ze zeker niet mee vermoeien. Dat komt op de middelbare school wel. Ik zie ook de eerste oogjes glazig worden en afhaken. Ik pak gauw een grote envelop en een ballon. Nieuwsgierig worden de glazige oogjes weer wakker. De plantjes drinken water met de worteltjes en dat water gaat in de celletjes zitten. De celletjes raken zo steeds voller en duwen de binnenste zak (het celmembraan) tegen de celwand aan. Ik leg uit dat de envelop de celwand is en de ballon het celmembraan. Allebei zijn ze te slap om uit zichzelf te staan, ze buigen om als ik ze neer zet. Ik doe de ballon in de envelop met het tuitje eruit. De kinderen moeten zich voorstellen dat de lucht die ik in de ballon blaas het water is dat een celletje opneemt. Ik blaas en blaas en opeens kan de ballon niet meer verder. Hij zit strak tegen de envelop aan. Het geheel is nu stevig geworden en buigt niet meer door. Dát noemen we nou turgor. De stevigheid die ontstaat doordat een cel zich volzuigt en tegen de buitenwand aanduwt. Een voor een zie ik de kwartjes vallen, ook bij de glazige oogjes! We hebben weer genoeg gepraat. Er moet gerend worden. Ik moet mijn spulletjes even opruimen dus de kinderen kunnen even vrij spelen. Een enkeling komt me om een juweliersloepje vragen. Ze willen kijken of ze de ballonnetjes in de stengels kunnen zien. Lachend zeg ik dat ze het natuurlijk mogen proberen maar dat daar een grote microscoop voor nodig is.

Markandalletjes

• Nieuwjaarsquiz van Mark en Leij in Bellevue onder regie van team Victor. Altijd geslaagd. Vrijdagavond 3 januari. Bellevue. Chaam.
• Stop Vuurwerkoverlast! Schadelijk voor vogels, dieren, natuur, mensen, gezondheid, milieu, (oog)ziekenhuizen, overheidsdiensten. Oproep aan wethouders Breda en Oosterhout door De Groene Koepel, IVN Mark&Donge, nmv Markkant, Westbrabantse Vogelwerkgroep, Adviesgroep BromN, Milieu Vereniging Oosterhout. Stimuleer alternatieve duurzame feestelijke jaarwisseling. Zie vuurwerkmanifest van 750.000 supporters.
• Winterlandschapswandeling. Krabbebossen, vallei Aa of Weerijs. Zaterdag 14 dec. 13u30. Start Montenslaan-Rijsbergen. Natuurgidsen IVN Dintel en Marklanden.
• Passie voor wilde planten. Lezing enthousiaste ecologe Annelies Jacobs. 300 zeldzame Belgische planten en hun merkwaardigheden. Vrijdagavond 20 dec. 20u. Klapekster, Kolonie 41. Wortel (B). Aanmelden Natuurpunt Markvallei.
• Sportieve actie Kerstopschoning oevers en singels. Zaterdag 21 dec. 10u. Zie nmv Markkant en: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Bosuilen baltsen als eerste. Natuurkunst en paddenstoelentafel. Genoeg te zien! 

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Joop van Riet – Natuurgids IVN Mark&Donge 5-12-2024

Dat willen we graag. Daarom werken we met landschappelijke onderzoek, voorlopig ontwerp, overleg, info avonden, definitief ontwerp, inspraak, definitief besluit, etc. En dan gegraaf, grondverzet, inrichting en beheer. Met veel hoop dat wat we bedachten ook uitkomt. Daar denk ik dan aan na zo’n twintig jaar meewerken aan een natuurlijk Markdal. Maar komt de natuur er dan ook zoals bedoeld? Ik graaf eens in mijn geheugen.

Een klein voorbeeld. De oude meander Bieberg langs het geliefde kerkhof daar, werd rond toen niet mee-stromend aangetakt op de Mark. Alleen daar zwommen de mooie Bittervoorntjes, die heel slim hun eitjes in een grote mossel leggen. Mooi voorbeeld van gedeelde broedzorg. Maar aantakken zou door het viezere water van de Mark daar een eind aan maken. Dus niet gedaan.

Wel kwam op de westelijke oever de meander met vispassage tot stand. Ook dankzij EU subsidie, wat betekent dat er na aanleg gemonitord moet worden. Tot ieders verbazing werden daar Bittervoorntjes in de fuik aangetroffen! Hoera! En in de oude meander waren ze verdwenen, heel jammer. Waarschijnlijk speelde ook mee dat het water van de Mark langzamer hand beter wordt, of in ieder geval minder vervuild raakt. Natuur was zijn eigen gang gegaan.

Een andere casus aan de overkant van die ‘grôôte slôôt’ zijn de Korendijkse Slikken op de westpunt van de Hoekse Waard. Na de afsluiting van het Haringvliet viel het getij weg in de rietlanden. Daardoor was rietsnijden niet lonend meer. De slikken werden natuurgebied bestemd voor de Grutto en andere weidevogels. Door de vroegere eb en vloed was de grond zout en volop begroeid door de zoutminnende Heemst. Er werden heel wat stukken gemaaid voor koeien en weidevogels zoals Grutto, Kievit, Tureluur, etc. Helaas moest de onderzoeker van Natuurmonumenten rapporteren dat de Grutto’s en weidevogels er ondanks alle gericht beheer toch niet kwamen! ”De nieuwe weidevogels” zei hij tot schrik van iedereen “zijn de ganzen”. Helaas kreeg hij gelijk.

Er was nog een tegenvaller. De koeien liepen op gemaaide percelen, prikkeldraad zorgde er voor dat ze niet in de ruigte met de heemst konden komen, want daar had de boer er geen zicht meer op. Toch braken ze een keer uit en verdwenen voor twee dagen onzichtbaar in de weelderige Heemst. Totdat ze weer teruggevonden werden op de meest westelijke punt aan het Spui, waar ze twee dagen rondgestapt hadden. En zodoende de dichte wortelmat opengetrapt hadden. Het jaar daarop begonnen tot schrik van het beheer daar wilgenzaadjes te ontkiemen en snel tot bomen uit te groeien. In een gebied dat open landschap moest blijven. Maar niets aan te doen.

De wilgen werden groot en daar gingen voor het eerst in de Hoeksche Waard Havikken broeden. Prachtig! Paar jaar later met nog grotere bomen werd het nest gekraakt door een paartje Zeearenden. Die gingen broeden en kregen jongen. Doordat in de Biesbosch de zeearenden nesten door de regen topzwaar werden en omgingen, was dat jaar het enige Zeearenden jong in de hele Delta!

Is er een moraal in dit verhaal? Ja zeker: Natuur laat zich niet sturen! Ga niet millimeteren, maar schep de voorwaarden met een robuuste structuur en laat de natuur zijn kansen grijpen!

Mooi om dat in de eindfase van het herstel van het Markdal vast te houden. En ons te laten verrassen!

 
Markandalletjes

• Orion – de wintervierhoek – schittert in heldere vriesnacht aan de hemel. Ook Sirius – de helderste ster van allemaal – rond middernacht weer boven de kim. Ook dan is een  donker Markdal een aanrader!
• Waterschap besluit voortvarend met Kader Richtlijn Water. Intensief overleg, minnelijke schikking, ook gedoogplicht, eventueel onteigening, vergoeding, etc. Moet in 2027 klaar. Anders boetes. Website Waterschap.
• Ganzensafari. Spot Big Five met ranger Piet van Iersel. Terheijden,  Hooge Zwaluwe, Zonzeelse polder, Gat van de Ham, etc.. Zondag 15 dec. 9u30-13u. Start Schoolakkerplein, Breda. Carpoolend. Via website West Brabantse Vogelwerkgroep.
• Familie en Paul de Weerd blij met herstel Mark bij hun gronden op donk Heerstaaijen. Dankzij goede samenwerking met Waterschap en Vereniging Markdal.
• Sinterklaas surprise: in december aanplant Markdal zuid met 100 bomen, spontaan beekbegeleidend bos, vogelvriendelijke houtwallen, heggen, etc.. Door vogelvriendelijke studie Maaike Griffioen en team. Galder en Strijbeek fleuren nog meer op! Surprise past niet in de schoen!
• IJsvogel van Lieneke Steijn brengt kleur in Markdal. Met alle kenmerken, kort staartje door krappe nestgang, mannetje met zwarte snavelonderkant, plomp figuur met prachtig flitsend blauw. Luister naar zijn ‘piep’ en kijk op!

Ad van de Laar, IVN natuurgids Mark&Donge 28-11-2024

Wandelend door het Markdal – zo’n 25 jaar terug - was het steeds frisgroen. Gemaaid en geklepeld zag het er goed uit. Het water stond op gemiddelde hoogte en ik kon overal op de wandelpaden lopen. Watervogels waren er in de weilanden redelijke veel. Op het water waren het er niet zoveel, maar hun aanwezigheid was wel erg mooi. In de weilanden stonden  steeds prachtige blonde d’ Aquitaine koeien, weliswaar slachtvee. Ooit zagen we bij de stuwen de hopen schuim in het water van de Mark. Veroorzaakt door de val van het water met daarin de vele soorten vaatwastabletten en landbouwgif uit België en van hier.

Maar dat is tegenwoordig beter. Al zag ik in De Stem een foto van witte drab in de Singels en in het Ginneken Een ‘ongelukje’ bij betonreparatie van de brug zo las ik! Bij de haven in het centrum van Breda neemt het afwerken voor de doorstromende Nieuwe Mark nog wel een jaar. In 2006 waren er enkele demonstranten die wilden dat het water van de Mark door het nieuwe stuk haven moest gaan stromen! Nu twintig jaar na data zal het er toch van komen!!

Vanaf de Duivelsbrug terug gewandeld zuidwaarts naar de Blauwe Kamer, waar ik werd geconfronteerd met meerdere schitterende weidebeekjuffers. Dat zijn forse juffers met brede vleugels en een dicht netwerk van vleugeladers. De mannetjes hebben een  blauwmetaalglanzend lichaam en een grote donkere zwarte vlek in de vleugels. Die lijken verwarrend veel op de bosbeekjuffer, met wie ze regelmatig samen voorkomen. Deze waren druk laagvliegend over het water van de meanderende Mark. Het verschil tussen weide- en bosbeekjuffers zit in de vleugels, die van mannetjes weidejuffers zijn aan de basis en top doorschijnend. De vleugels van de zeldzamere bosbeekjuffer zijn daarentegen helemaal donkerblauw. De vrouwtjes zijn meestal donkerder en bruiner van kleur. De verschillen zijn alleen goed zichtbaar bij stilzittende dieren. Het was heel bijzonder om deze prachtige staalblauwe juffers zo te zien en ze rustig te kunnen observeren. Het leek of ze een spelletje tikkertje aan het doen waren. Hun aanwezigheid geeft ook aan dat het water hier schoon is. 

Het bruggetje over de Mark naar de Klokkenberg biedt samen met de Blauwe Kamer een heel mooi ommetje, met de prachtige gerenoveerde gebouwen, woningen en keurig aangelegde tuinen. Het geheel ligt in het Mastbos met aan oostzijde uitzicht op de stromende Mark.

Een verademing in de strijd om schaarse ruimte in Brabant. Waar nog steeds kleine stukjes van de natuur worden afgesnoept voor een weg of woonwijk. Dat heeft gevolgen voor de dieren, ze kunnen zich dan niet veilig meer verplaatsen, de populaties worden te klein om gezond te blijven en inteelt te voorkomen. En het botst meer en meer tussen mens, dier en het verkeer. Staatsbosbeheer maakt zich daarom grote zorgen in het Mastbos: er is meer geld nodig voor groene boa’s die kunnen optreden tegen menselijke misdragingen, zelfs met handboeien, pepperspray, bodycam en wapenstok. Tijdens dagelijkse controles treft men de meest uiteenlopende zaken aan. Het controleren en optreden tegen strafbare feiten is helaas nodig om de balans in stand te houden.

Goed nieuws is er gelukkig ook! In watermonsters werd onlangs het otter-dna aangetroffen! Dat was in de Hoogwatergeul, de nieuwe naam voor de Bovenmark zuid van Breda. De Otter zelf heeft zich nog niet laten zien. Komt tijd, komt otter !

Markandalletjes

• Grillige herfst, koud, met prachtige warme zondag.
• Nog tot zondag (1 dec) foto’s insturen voor Markdal tentoonstelling. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Natuurwandeling Mastbos. In Winterrust. Zondagmorgen. 1 december. 10-12u. 
  Van jachtterrein naar productiebos en nu natuurbos met grote vennen. Van de Nassaus naar SBB. Over Eeuwig Laantje en Vierkant van Maurits. Aanmelden website IVN Mark&Donge. Gratis met IVN natuurgidsen.
• Tussen gras en glas: Natuur winterklaar. Door Meerle en natuurgebied Den Rooy. Zondagmiddag 14-16u30. Start Café Posthoorn.Kerkstraat 4. Meerle. Ne tover de grens. Met natuurgids van dienst Carlo van Boxtel. Gratis. Via onze buren van  Natuurpunt Markvallei.
• Vogels. Merkske: Toendrarietgans, twee van soms honderden (Bart HOeymans, Pauls Prinsen). Bleeke Heide: Vijf (toch zomerse?)  Groenlingen (Stefan Brugmans, Walter Appels). Markdal: Grote Bonte Specht (Ria Lambregts), vijf Staartmezen (Kees Kameraat), twintig Koperwieken (Jarek van Houten), drie schuwe Houtsnippen (Raymond van Breemen, Louis de Jong), twee IJsvogels (Nico Natuur, Lieneke Steijn). Altijd prachtig.

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge.