30-1-2025

We hebben er weer een jaar opzitten met fantastische uitspraken van de kinderen in de natuur. Meer dan ik heb kunnen onthouden maar goed. Enkele die ik met u kan delen. Tijdens een dag over bomen komen natuurlijk de verschillende soorten bomen voorbij. Eerst delen we ze in naar naald- en loofbomen om ons deze dag te verdiepen in de loofbomen. Eik, Kastanje, Berk en Beuk komen voorbij. Op een plek met zowel een Haagbeuk en een gewone Beuk begin ik mijn praatje met je hebt hier D’n Haagbeuk en de…. Voordat ik de zin af kan maken hoor ik achter mij “Amsterdamse Beuk!” Gierend van het lachen staan een paar jongens te dansen van de pret.

We hebben het over het verschil tussen habitat en biotoop. De habitat is het plekje in een biotoop waar een diertje graag woont. Dus in het biotoop bos wonen pissebedden graag op donkere, koele en vochtige plekjes met dood plantmateriaal, bijvoorbeeld tussen de bast en het hout van een dode stam. Ondertussen leg ik uit dat de pissebed familie is van de kreeft die in het water leeft en dus een vochtig plekje nodig heeft. Waarop een jongetje met een twinkel in zijn ogen uitroept: “Het is een Vissebed!”

Aan het einde van een buitendag loop ik met de groep terug naar school en we komen over een pad met aan weerzijde Kleefkruid. Ik laat zien dat de plant en de bolletjes op de kleding blijft ‘plakken’ en vraag ze hoe ze deze plant zouden noemen. Een enthousiasteling roept vol overtuiging: “De Plakbandplant!”

Tijdens een dag waar we het over biomimicry hebben krijgen de kinderen de opdracht om eens bij planten en dieren te onderzoeken hoe die zich verdedigen tegen vraat. Eerst onderzoeken ze bij planten alle manieren die een plant heeft en daarna bij dieren. De manieren die ze vinden koppelen de kinderen uit zichzelf aan de speciale krachten van superhelden. Een van de manieren is geur en de kinderen hebben het al gauw over “Stinkheidskracht!”

In het bos staan we in stilte zodat we de geluiden van het bos goed kunnen horen. Na een paar seconden stilte beginnen de geluiden op te vallen: Het zachte gespat van druppeltjes die op de dode balderen op de grond vallen, het ruisen van een briesje door de boomkroon, en de waarschuwingspiepjes van het Koolmeesje. Opeens wordt de rust verstoord door het gekras van vechtende Gaaien waarop een meisje roept: “Hé, een Vlaamse Meeuw!”

Vooruitlopend naar de lente een uitspraak van mijn jongste dochter als we langs een troep Ganzen lopen. Alle jongen zijn verzameld en er staat één Gans èrg waakzaam bij. “Kijk papa, een oppasgans!” Ze zit er niet naast. Ganzen brengen hun jongen samen groot. Een groepje kuikens wordt vaak begeleid door een paar ganzen en zo’n ‘kuikendagverblijf’ wordt een crèche genoemd.

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-natuurgids Mark & Donge

Markandalletjes

• Het wordt wat zonniger. De dag is sinds kerst al 73 minuten langer! En de nacht al 73 minuten korter! Ook toevallig? En elke dag 3 minuten er bij!
• Nog een (groot?) lichtpuntje: Wortels in Breda  met Veerle Bruning kreeg van wethouder Peter Bakker een positief bericht! Haar initiatiefplan voor een ‘natuurinclusieve zelfoogsttuinderij’ aan de Koekelberg bij Ulvenhout heeft ‘voldoende potentie om verder uit te werken”! Verdere onderbouwing is nog nodig. Dat wordt dus nog ‘duimen draaien en billen knijpen! Maar er is een straal(tje) licht. En dat verdienen Veerle en al haar mede oogsttuiners!
• Burgerinitiatief het Groene Goud heeft een kersverse website: https://www.burgerinitiatiefbehoudhetgroenegoud.nl/. De eerste paar honderd handtekeningen zijn binnen, maar er zijn nog meer dan 1000 nodig. Dus doe mee!

  

   
• Leerzame lezing in Klapekster van Baarlese huisarts Roy Remmen (emeritus hoogleraar Universiteit Antwerpen). Over effect natuur en groen: ‘wandelvriendelijkheid van (groene) leefomgeving verlaagt de kans op hartinfarct met 9 %!’ Dus blijven wandelen in de natuur!
• Veldonderzoekers voor ‘Schone Rivieren’ gevraagd. Twee keer per jaar oevers monitoren, óók langs de Mark. 3 februari training (digitaal). Aanmelden bij ‘schone Rivieren’.
• Poëzie natuurwandeling. Wolfslaar. Zondag 2 feb, 13u30-15u30. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Knotten bij de buren in Molenschot? Hulpvraag vanwege gezondheid. 60 knotwilgen. IVN-ers samen met vrijwilligers Groene Brigade van NLGR. Zaterdag 15 feb. 9-12u. Info 06-40007219.  
• ‘Wat is eigenlijk Natuur’. Gert van der Hart (Globe) lezing. Donderdag 6 feb. 20-22u. De Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Westbrabantse Vogelwerkgroep.     
• ’s Nachts volop roepende Bosuilen (nog niet van SUC!), overdag lachende Groene Spechten, levendige Boomklevers in het Markdal en vier hupse Eekhoorntjes in het Ulvenhoutse!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 

16-1-2025
Heerlijk winterweer met zelfs een dun zonnetje en behoorlijk wind, mijn kraag staat omhoog en heb handschoenen aan. Het gras is nog steeds grasgroen, alle bladeren van de zomereiken zijn er allemaal weer af. Het water stroomt nog volop en werkt aan ´n meander in de Gilze Wouwerbeek, in de uit gegraven plassen staat nog behoorlijk veel water. Daar is aan de beken ruimte nodig voor waterberging om over stromingen na hevige regenval tegen te gaan. Toch voel ik me erg klein hier in de natuur: de Bolberg met zijn kolossale eiken van plusminus honderd jaar oud en ± 25 meter hoog op het hoge gedeelte. Aangelegd langs weg met de fraaie zeer oude kleine woninkjes en prachtige boerderij.

Er zijn dit jaar gigantisch veel eikels en er leven veel insecten en galletjes op. Deze zitten vaak aan de onderkant van zijn bladeren met een verscheidenheid aan afwijkende groeiplekjes die onze inheemse bomen herbergen. Een gal is een woekering van plantenweefsel, die ontstaat als een insect zijn eitjes legt in een blad, een knop of in de barst van een twijg. Tegelijkertijd wordt er een stofje afgescheiden dat de plant prikkelt tot het aanmaken van woekerend weefsel voor de galletjes. Hoeveel insecten en ander kostgangers leven en eten al honderd jaar van de zomereik? Dat is al heel bijzonder en zo zijn de eikels het voedsel voor een leger consumenten. De wortelpartij van een eik is zo groot als zijn bladerenkroon en heeft ook heel veel wortels en haarwortels. Die leven in symbiose met veel grassen, andere kruiden en een groot netwerk van schimmeldraden. Dat is wat mij zo klein maakt ten opzichte van ’n zomereik. Een eeuw is haast niet te bevatten.

Klein zijn ook de Regenwormen, primitieve en onooglijke dieren. Maar kleinigheden vormen de som van het leven. De aarde, zo wordt wel beweerd, zou onvruchtbaar zijn als er geen regenwormen waren. Een krasse uitspraak maar vastgesteld en gezegd moet worden, dat het belang van deze glibberige beestjes enorm is. De meest nietige der schepselen zijn onmisbaar. Daarom een bescheiden hulde aan de regenworm. Want wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd. Ze eten zand hebben een darm van voor tot achter en selecteren uit het zand weer bacteriën en zo. Dat komt er dan aan achterkant weer schoon uit!

Minder klein zijn Mollen. Voor de mollen is het hier zoeken naar een hoog en droog stukje zand, maar op de eerste plaats hebben mollen een gangenstelsels nodig om van te leven, daarin vangen ze regenwormen, kevers, larven, spinnen en zelfs kleine zoogdieren. Hun rit (=gang) moeten ze zelf graven. Ze maken verschillende hopen: slaap, latrine, voorraadhoop en omkeerhoop. Een volwassen mol loopt haast net zo snel voor als achteruit in de ritten, het zand van molshopen is goed geschikt als potgrond.

Enkele dagen voor kerstmis is er enorm veel water naar beneden gekomen vanuit het noordoosten, dat wel 15 meter hoger ligt dan Bavel. De Wouwerbeek is op plaatsen nu wel 20 meter breed en nu zie ik dat het gebied goed is ingericht. Er was een record aan regenwater in 2024, dat vindt nu zijn weg onder de A 27 door en naar Willemina Singel in Breda. De pracht is de ook de kracht van het water, beleef en leef mee met het water.

Ad van de Laar - IVN natuurgids Mark&Donge

Behoud het Groene Goud

Burgerinitiatief gestart tegen bedrijfsterreinen in het groen en ‘verdozing’. 1600 Bredase handtekeningen nodig voor onafhankelijk onderzoek naar nut en noodzaak. Dogmatisch opofferen van ha’s groen geeft niet meer Bredase werkgelegenheid en welvaart. Benutting op bestaande bedrijventerreinen levert 100 ha ruimte, zegt eigen gemeentelijk onderzoek (Stec). Belangengroepen Posthoren (Digit Parc Teteringen), Steenakker, Landgoed ’t Hout (Trippelenberg), etc., diverse natuur- en milieuverenigingen (zie website) starten burgerinitiatief voor gezamenlijk besluit in gemeenteraad. 1600 handtekeningen nodig voor de invloedrijke procedure! Doe mee! Behoud het Groene Goud!

Markandalletjes

• Wolkendeken en mist, stilzwijgend Markdal. Dan ineens prachtig in winterzon en volle maan. Snaterende wandelaars!
• Burgemeester Paul Depla pleit op jaarvergadering Wijkraad ZW (De Rith) voor gezamenlijk denken over de toekomst. Dan komt nut-noodzaak onderzoek van pas!
• Breda plant bedrijventerrein Bavel noord van A58. Gilze-Rijen en Alphen-Chaam ontwikkelen plan ‘Rimpelaar’ zuid van A58!
• Lezing: snel zijn: Natuur op doktersvoorschrift. Roy Remmen legt het recept uit. Is dokter en komend natuurgids. Vrijdagavond 17 jan, 20u. Klapekster Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Ganzensafari 2.0. Westpolders Breda, omgeving Willemstad: Buitengorzen, Willemspolder Zwanenmeer, Sint Antoniegorzen, Sabinapolder. Zaterdagmorgen. 18 jan. 9u30-13u. Start Schoolakkerplein-Breda. (Benu apotheek). Carpoolend. Aanmelden: website West Brabantse Vogelwerkgroep.
• Landgoed Valkenberg in de winter. IVN Natuurwandeling Zondagmiddag 19 jan. 13u30-15u30. Baronnen, baronessen en jonkvrouwen schreden over het geplaveide middenpad. Bediendes en voetvolk over de zijbeuken. U mag ze allemaal bewandelen in schilderachtige landgoed van het Valkenberg, met gemengde bospercelen, akkers en weilanden, beuken- en eikenlanen. Aanmelden website IVN Marken Donge.
• Vogels. Bleeke Heide: Twee IJsvogels (Ted Overmeer, Jan Benoist), elf Buizerds (ook noorderlingen), ganzen niet gemeld? Markdal: elf Koperwieken, elf Kepen, Grote Zilverreiger, roepende Middelste Bonte Spechten (Ria Lambregts) en actieve Ooievaars al  gezien door Martje.

  

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

9-1-2025

In Nederland leven geen olifanten in het wild. En dat is maar goed ook, want olifanten veroorzaken problemen. In de wetenschappelijke literatuur worden die veelal aangeduid als “human-wildlife conflicts”. Stel, je bent een arme boer, ergens in Oost-Afrika, en je hebt met moeite een veldje cassave of bananen verbouwd. Dan zit je niet te wachten op zo’n groot sloopbeest, dat de meeste van je gewassen opeet, de rest vernielt en, als het even tegenzit, je ook nog onder de voet loopt. Toch vinden de meesten van ons in Nederland dat je olifanten hoort te beschermen en ze niet zomaar kunt afschieten. Om misverstanden te voorkomen: dat vind ik ook! Olifanten hebben ook recht op leven en ze kunnen er nu eenmaal niets aan doen dat ze groot zijn en een evenredig grote honger en lichaamskracht hebben.

Die Afrikaanse boer, die de olifant met rust moet laten, krijgt overigens geen compensatie voor wildschade, zoals dat in ons eigen land wel het geval is. Maar wij zorgen er liever voor dat wildschade helemaal niet ontstaat, want dat is maar slordig en onhandig en vermindert de productiviteit. Grote dieren hebben we trouwens in Nederland niet veel: reeën zijn er nog wel, maar edelherten zijn beperkt tot de Veluwe, net zoals wilde zwijnen. Die dieren kunnen prima ook op andere plekken leven, zoals in de grensstreek in Limburg of in het Groene Woud in Brabant, maar bij wet hebben we een ‘nulstand’. Ben je een zwijn of een hert en laat je je kop (of kont) buiten de Veluwe zien, dan is er altijd een gretige jager, die je met plezier komt afknallen.

Wij hebben in dit land sowieso een behoorlijk ongezonde relatie met de niet-menselijke dieren om ons heen, vooral als het grote dieren betreft. We vinden het prachtig dat ze er zijn: konikspaarden in het rivierengebied en Schotse hooglanders in het bos: wat een aanwinst voor de natuur! Doordat ze groot zijn passen ze ook fysiek hun omgeving aan door bomen om te duwen en kuilen te graven, wat de diversiteit van het landschap vergroot. En als ze doodgaan zijn ze een bron van voeding voor allerlei aaseters, van vossen, tot insecten: leve de biodiversiteit.

Maar het moet wel gezellig blijven. Als paarden en koeien in een iets strengere winter hongerlijden doordat er te weinig voedsel is en de populatie te groot, dan zullen hordes paardenmeisjes (m/v/a) hooibalen over de hekken van onze natuurgebieden gooien om te zorgen dat die lieve dieren nou ook weer niet té natuurlijk aan hun eind komen. En wat helemaal ontoelaatbaar is: een ander groot dier dat de taak op zich neemt om de grazers eens flink uit te dunnen. Het is niet heel lastig te raden dat ik het hier over de wolf heb: onze favoriete slechterik. Van een hek om Friesland tot een afschotvergunning voor ‘probleemwolven’, het was ongelooflijk hoe snel de maatregelen werden voorgesteld om de controle terug te krijgen over de ‘natuur’.

Begrijp me niet verkeerd: ik behoor niet tot die enthousiastelingen die beweren dat wolven niemand kwaad zullen doen. Een dier dat met zijn roedel in staat is om een eland neer te halen, te doden en bijna helemaal op te vreten, daar moet je ontzag voor hebben. Als er wolven voorkomen, dan loop ik anders door het bos. Met grote dieren moet je oppassen, zelfs als het vegetariërs zijn. Het is dan ook erg onverstandig om je zoontje van drie op de rug van een hooglander te zetten voor een leuke Instagram-foto (ik heb het mensen zien doen!).

Je kunt ervan uitgaan dat Nederland te klein is voor grote dieren en dat we alles gereguleerd moeten hebben, maar als je dat, net zoals ik, niet vindt, dan moeten we ruimte laten voor andere dieren, ze met respect behandelen en ze niet ‘wegmaken’. En dat betekent aanpassingsvermogen van ons mensen, net zoals we dat van de Afrikaanse boeren verwachten.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Gelukkig Nieuwjaar met dagen die al twintig minuten gegroeid zijn! En nog door groeien. Na regen en natte sneeuw al weer hoger water in de Mark.
• Hoogwater in de Biesbosch bij excursie WestBrabantse Vogelwerkgroep op laarzenpad met 40 cm water! Maar water bijt niet en Grote Zaagbekken en Nonnetjes zijn een feest om te zien!

  

• Vogels: Merkske: twaalf Grote Zilverreigers en veel (noordelijke?) Buizerds. Bleeke Heide: negen  Goudhaantjes, vijf Pijlstaarten, zes Koperwieken en vier wintertalingen als echte wintergasten. Markdal: drie Raven en veertien Staartmeesjes! Genoeg te zien tussen de buien door.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

26-12-2024

Ja alweer een wandeling, kille heldere vrijdagochtend, de start zoals altijd vanaf de Duivelsbrug tot aan de stuw en weer terug. Afgelopen weken de bekende donkere en natte dagen voor kerstmis.

Mooi hoog water in de Mark, altijd weer enkele Meerkoeten, en een Waterhoentje dat de Mark oversteekt. Héé wat is dat enkele kleine vogeltjes op het modderige pad, vlug de kijker, een Heggenmus, een Roodborst en twee vrouwtjes Vink zo bij elkaar. Zeker wat vliegjes pikken uit de natte modder…. geen idee… Mooi vier mannetjes Kuifeend zwemmend, een pleisterend op de Mark, mooi zwart witte flanken, met kuif, onmiskenbaar. Natuurlijk ca driehonderd Grote Canadese ganzen vanaf de Bieberg tot bijna aan de stuw, verspreid grazend, een mooi gezicht zo de zon erop en alle koppen naar beneden. Goed opletten, er is er altijd wel een of enkele, die de omgeving bewaken. Ook onder de dode eik op het gazon vele voedsel zoekende ganzen, en zelfs in de eik drie rustende Aalscholvers. 

Wat was dat? Lijkt wel het geluid van een IJsvogel, een’ doffe piep’, helaas niet kunnen zien. Ze zijn dan ook zo snel, dat je ze meestal mist. Enkele collega vogelaars kwam ik tegen en ja natuurlijk die hadden hem al wel goed gezien, en misschien toen wel opgejaagd….. Wat ze ook goed waargenomen hadden langs de sloot nabij IJsvermaak, een Grote Gele Kwikstaart. In de broedtijd is deze kwik voornamelijk aanwezig nabij snel stromende beken. Een zeldzame verschijning, nu hier fanatiek voedsel (allerlei vliegjes en klein grut) te vergaren. Tevens worden ze in de winterperiode ook wel waargenomen op de platte daken in de stad.. Daar blijft altijd wel ergens water staan en zijn er wel muggen en andere insecten te vinden.

Misschien tref ik hem straks nog met het terug gaan nabij het onder water staande IJsvermaak.

Stil was het, onderweg naar de stuw, het dal afspeurend, zóóó een 160 Meerkoeten grazend op het weiland, zoveel bij elkaar nog niet vaak hier gezien. Een paar Nijlganzen en ca vijftien Waterhoentjes staan er ook nog bij. Verder was de waterplas leeg, ook verder in het dal niets.

We gaan alweer terug. Veel Kauwen foerageren in de rand van de dode beuken in het drassige  weideperceel.  Ja, hè hè. enkele Koolmezen en een Pimpelmees nabij de staatsbosbeheer fruitgaarde. Een kijkkerblik door de notenbongerd, altijd goed voor een aantal voedselzoekende Houtduiven, Zwarte Kraai en verder in de hoek een koppel Nijlganzen.

Heel in de verte, vanuit het Mastbos horen we de lach van de Groene Specht. Weer terug nabij IJsvermaak, alles afzoekend, vooral de slikkige randen, de grens van land en water, om die Grote Gele Kwik te kunnen treffen. Meestal blijven ze nog wel een aantal dagen hier aanwezig, als er maar genoeg te eten valt, misschien hebben anderen dan weer meer geluk! We hebben ook in het geheel geen wintergasten gezien, het moet toch echt kouder worden om soorten uit het hoge noorden hier te kunnen waarnemen.
Tot een volgende keer maar weer, houdoe!

Willem Veenhuizen - West Brabantse Vogelwerkgroep 

Markandalletjes

• Bewolkte stille kerstdagen. Op kortste dag van het jaar toch al klepperend paar ooievaars op nest Gilzewouwerbeek. Zag Enith Pieterse als voorbode voor een spannend voorjaar!
• Eindejaars bloeiende planten jacht! Zondagmiddag 29 december. 13u30-15u30. Verrassende laatbloeiers, vroegbloeiers en altijd bloeiers. Aanmelden Website IVN Mark&Donge.
• Oergezellige Mark en Leij Nieuwjaarsquiz. Vrijdagavond 3 januari. 19u inloop. Start 19u30. Voor teams en belangstellenden. Altijd gezellig in Bellevue. Chaam. Dorpstraat 27. Olv Team Victor en vereniging Mark en Leij.
• Speciale wilde planten basiscursus van Floron. Onze wilde flora leren kennen en herkennen? Veertien digitale cursuslessen. Start 19 maart. In eigen tempo tot juli. Met feed back van docenten. Introductieavond 22 april. Vier natuurexcursies 10 mei, 24 mei, 14 juni, 5 juli. Uniek in NL Van Floron en KNNV Breda en Tilburg. Zie www.floron.nl/floracursus.
• Verstikkende Stikstof Ulvenhoutse Bos. Landelijk en in Brabant veel belangstelling voor uitkoop Piekbelasters. Animo rondom Ulvenhoutse Bos nog onbekend. Ook van belang voor Markdal beekherstel. Nog geen grammetje stikstof minder. Wel goede voortgang met vernatting. Raad van State scherpt regels verder aan (zie intern salderen). Provincie handhaaft vergunningenstop. GGA project ziet amper landbouw piekbelasters, maar gaat daarvoor (onjuist) uit van normen voor uitkoopregeleing. Natuurverenigingen (Groene Koepel, nmv Markkant, IVN Mark&Donge, Milieuvereniging Oosterhout) inventariseerden op basis van RIVM criteria meer dan 100 agrarische piekbelasters. Verder nog veel emissies uit verkeer en industrie (Isover: Etten-Leur). GGA werkt nu aan ‘wenkend perspectief’ dat is hard nodig, ook voor recreatieve natuurbeleving. Goed voornemen voor 2025!

  

• Hoopgevend zijn de bedrijven die nu toekomstgericht gaan werken, o.a. jonge boeren, Caring Farmers, etc. En burgers die het heft in eigen hand nemen voor duurzame landbouw via aankoop vierkante meters zoals Land van Ons, Brabants Landschap, etc.!
• Ondertussen wordt het Markdal verder ingericht, gewerkt wordt aan ontwerp laatste stuk zuid en noord van de A58. En duikt de Grote Gele Kwikstaart op die nestelt bij snelstromend water. Daar moeten we het van hebben!
• Gelukkig en duurzaam Nieuwjaar voor ieder, zijn dierbaren en onze dierbare natuur!

Namens hele team stukjesschrijvers