10-4-2025

Natuurlijk lijkt dit op de ‘lentekriebels’, waar zelfs de tweede kamer zich druk over maakte. Maar hier gaat het niet over de biologische schokken in de ‘body’s’ van onze  jeugd. Nee het gaat over de verbazing in deze lente, die zoveel knallende verrassingen geeft. Het lijkt met dit vroege zomerweer of er veel meer lente verschijnselen om ons heen uitbarsten dan in andere  voorjaren. Is dat verbeelding? Moeilijk te vergelijken, maar gelukkig hoor ik het ook van andere natuurgenieters, dus zal ik niet helemaal gek zijn…

Wat komt er aan berichten zoal op me af? Natuurlijk de Markdal ooievaars bij de boswachters. Er was even bij de zonnige terrasgesprekken (die dus niet alleen over bier en voorbijgangers gaan) ongerustheid, want de ooievaars waren een week niet gezien. Maar wees gerust, ze zijn er nog steeds. De boswachters hebben al een ring afgelezen, en het gaat weer om een grensoverschrijdende liefde met een Vlaamse man. Zeker bij ooievaars kent liefde geen grenzen! Verschil tussen ooievaars is niet te zien, dus bij dit nest wordt je een echte kenner door nonchalant te zeggen ‘oh daar is het mannetje weer’. Als je de ring ziet! Of zonder ring het vrouwtje benoemt! 

Bij de Gilzerwouwerbeek hebben Joke en Piet Oomen via een stille drone al als waardering een ei in het nest op hun vroegere land zien liggen. Bij de fietstunnel A58 wordt ook al gebroed. Net als bij Martin en Elvira Bos in Hondsdonck waar het koppel de hele winter op hun kans zat te wachten. Een hele nieuwe locatie is die over het A16 viaduct bij Effen. Weer op een gemeente nestpaal! Vorig jaar was een drama met maar vijf  uitgevlogen jongen. Terwijl in de jaren er voor tot zestien uitvlogrn in de omgeving van Breda. Maar is vijf weinig als er in de eeuwen ervoor nul ooievaars hier gebroed hebben>   

Planten doen ook al volop mee met de lentebommen. Het knalgele Speenkruid - dat barst van de vitamine C springt overal in het oog. Zachter doet de lila-paarse-rose Pinksterbloem het. Dankt zijn naam niet aan het geestelijk vuur, maar aan de ‘pinken’ die dan in de wei huppelen.  De ‘pinkenbloem’ is de voorjaarsbloeier bij uitstek en houdt van schrale onbemeste - dus natuurlijke - weilanden.  Als bloem mooi teer en de gastheer van het fladderende Oranjetipje. Ondertussen zingen de Tjiftjafs al volop hun naam, net zoals de stillere Fitis. En overal staan de Sleedoorns, Meidoorns, Krentenboompjes, Perenbomen en de prachtige Magnolia’s met hun bloesem volop te pronken. Op het terras van Moeke blijkt dat er speciale jaarlijkse privé bloesem routes gelopen worden. Ook naar de mooist bloeiende Bredase Magnolia. Zo hoor je nog eens wat!

En dan meldt Lieneke Steijn vier Witgatjes (hoe verdien je zo’n naam?) in de Mark. En bij IJsvermaak twee Grote Gele Kwikstaarten. Die broeden graag bij stromend water, dus de nieuwe meanders zullen ze waarderen. Hun favoriete plek is bij stuwen en bruggen. Zijn natuurlijk groter dan de ‘gewoon’ al mooie Gele Kwikstaart, maar met zwarte bef en langere staart. Leuk om ze te bespeuren, ook op garagedaken. Daar overleeft de Sedum nu alle andere ‘zaailingen’. Geen wonder wie anders kan zich staande houden in zo’n woestijnbiotoop?

Ria Lambregts komt als oogst met een Geoorde Fuut in de Mark. Waar je ook de ‘ongehoorde’ Fuut nu volop hoort knorren! Die doen weer hun best om het record van vijf of zes legsels te verbeteren. Tropenjaren voor ze! Ook meldt ze het heerlijke geluid en zicht van Blauwborsten en Veldleeuwerikken op Strijbeekse Heide. En dan ook nog de Rode Wouw, onmiskenbaar door zijn ingebogen ‘gevorkte’ staart. Een echte aas opruimer. 

Zoogdieren? Voor tweede keer een Das (helaas dood) bij Galder gevonden. Ze komen (of zijn er) echt al. Vanuit het Vlaamse meldt een boswachter de Otter! Terwijl er alles aan gedaan wordt om de Otter vanaf de Biesbosch via Breda naar Vlaanderen te lokken, lijkt het of ze zelf de route van de andere kant al inzetten! Voor nu genoeg lentebommen? Blijf kijken, luisteren en vooral beleven en genieten!

 
Markandalletjes

• Wat een explosief voorjaar, veel zon, droog, geen regen, veel te genieten. Hoe zal de natuur weer de balans vinden?
• Natuurwandeling Chaams Broek over beken en beemden. Zondagmorgen 13 april. 10-12u. Mooi voorbeeld van natuurherstel door Natuurmonumenten. Nieuwe meanders. Snel stromend water. Begroeide beschaduwde oevers. Coulissenlandschap met weilanden, houtwallen, knotwilgen, vogels en bloemen. Pas zo’n 20 jaar jong. Naast wijngaard Dassemus. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Nachtvlinders. Workshop/lezing KNNV. Met vlinderexpert Karl Veling. Donderdagavond 17 april. !9u30-21u30. Boerderij Wolfslaardreef 95. Breda. aanmelden via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
• Nieuwe natuur rond Sulkerpad verworven door Staatsbosbeheer. Inrichting als beekdallandschap met meanders, natuur en recreatie mogelijkheden. Informatieve excursies 16 april 18u en 19u15. Aanmelden bij Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Heb je ze ook gezien? Van die kleine ronde vliegende lentebommetjes? Gecamoufleerd als bijen- en hommelkoninginnen! Nu druk bezig om een plek te vinden en een eigen volk te stichten. Daarover en het nut voor ons en de biodiversiteit is er een tentoonstelling in het Princenhaags museum!

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge.

3-4-2025

De zeeden (Pinus pinaster) is een boom die je in de buurt van Breda met regelmaat kunt tegenkomen, maar nooit in grote plantvakken bij elkaar. Hier en daar staan er een paar bij elkaar en als je oplet pik je ze er snel uit. Bij oude bomen vallen direct de grote roodbruine vlekken op van de schors.  De bast heeft ook diepe groeven, maar dat hebben bijna alle oude dennen. Het tweede kenmerk zijn de zeer lange naalden die met twee bij elkaar zitten. Er is geen enkele den met naalden tot wel 25 cm. Een derde kenmerk is de grote dennenkegel. Ook hier geldt: geen enkele den heeft zo een grote kegel. Je moet dan wel geluk hebben dat je een afgevallen kegel vindt want ze blijven diverse jaren aan de boom hangen en ze zijn gewild bij verzamelaars. De zeeden wordt tot 30m hoog en krijgt een piramidevormige kroon en een lange kale stam. Hij wordt hier en daar aangeplant voor de houtproductie. 

De reden dat ze weinig worden aangeplant is dat ze vorstgevoelig zijn. Een pluspunt is weer dat ze het aan zee goed doen, ongevoelig zijn voor luchtvervuiling en genoegen nemen met nog schralere grond dan zwarte dennen. Zoals de naam al aangeeft vind je ze bij ons daarom nogal eens aangeplant in de duinen en verder op de arme zandgronden in Brabant en Drenthe. Er is wat onenigheid over het verwilderen van de zeeden. In Brabant zaait hij zich waarschijnlijk wel uit, maar niet veel. De zeeden is afkomstig uit het Middellandse Zeegebied en komt daar voornamelijk aan de kust voor.

De wetenschappelijke soortaanduiding ‘pinaster’ betekent wilde den, onechte den. Dit in tegenstelling tot de parasol-den (Pinus pinea). Deze laatste kweekte men in de tuin en werd hoger aangeslagen, waarschijnlijk omdat men deze mooier vond, beter schaduw gaf. Het achtervoegsel ‘aster’ drukt iets negatiefs uit: vergelijk criticus en criticaster.

Terpentijn

Zeedennen zijn in Frankrijk op vrij grote schaal aan de Middellandse Zeekust aangeplant om het stuivende zand vast te leggen. Tevens werd van deze zeedennen de hars afgetapt. Daarvan werd en wordt soms nog terpentijn gemaakt. Er is ook een medicinaal gebruik tegen longkwalen. Met dat gebruik moet men voorzichtig zijn want een te grote hoeveelheid is schadelijk. Vroeger werd de terpentijn uit allerlei naaldbomen voor verf en vernis gebruikt. Vooral de Amerikaanse moeras-den (Pinus palustris) is hiervoor in Amerika op grote schaal gebruikt in de 19de eeuw. Dit ging zo rigoureus dat de bossen uitgeput raakten.

In Europa is de Venetiaanse terpentijn die uit De Europese lork wordt gewonnen, het meest beroemd. Deze terpentijn behoudt namelijk zijn glans na drogen in olieverfglacis.

Aad van Diemen – natuurgids IVN Mark&Donge

Markandalletjes

• Prachtig lenteweer. En dan excursie van gemeente Breda over plas dras inrichting van 20 ha nieuwe natuur in Lage Vuchtpolder. Met vlucht van twintig krijsende Grutto’s geen uitleg over succes meer nodig! Historische beleving! Motto van gemeente ecologen: “zorg voor robuuste gebieden, dan pakt de natuur zijn kansen wel”. Dit sluit aan op het SBB kerngebied.
• Aanbieden (voldoende?) handtekeningen voor burgerinitiatief aan burgemeester Paul Depla is op donderdagavond 10 april om 19u. In trouwzaal Stadshuis. Grote Markt. Iedereen is welkom. Gaat om ‘behoud het Groene Goud’. Dat leeft heel sterk in Breda. 
• Stroomt er ongezuiverd water met asfalt- en bandenslijpsel vanaf de A58 de Mark in? Dat vraagt fractie Water Natuurlijk aan Dagelijks Bestuur Brabantse Delta. Zou strijdig zijn met de doelstelling voor de Kader Richtlijn Water die in 2027 gehaald moet worden. Ook vraagt Water Natuurlijk of er meer knelpunten bij Rijkswegen van Rijkswaterstaat zijn? Antwoord moet volgen.

  

   
• Natuurwandeling De Worp (bij Drimmelen). Langs kreken, door grienden. Bijzonder gebied aan de Amer. Drassig sinds de Elisabethsvloed, turfwinning, griend oogsten, beversporen, eendenkooien, etc. Veel vogels en mooie planten. Zondagmiddag 6 april. 13u30-15u30. Aanmelden. Zie website IVN Mark&Donge.
• Natuurwandeling Schootsenhoek (B). Grensgeval van goed Vlaams beheer op Hollandse grond. Net even anders. Grenswippen via den Dodendraad, oude Bossche landweg, herberg Pannenhuis, galgenveld, café In Holland, etc. Zondag 6 april. 14-16u. Start Schootsenhoek 23, 5114 AC Castelre, NL. Natuurpunt Markvallei. Altijd plesant
• Burgemeester Paul Depla opent tentoonstelling “Bijen(houden) en biodiversiteit”. Zaterdag 5 april. 15u. Princenhaags museum: Haagweg 334. Breda. Wilde bijen, honingbijen, zandbijen en zijn mensen. Tentoonstelling van Bijenhouders organisaties. (meeste) Zondagen 12-17u.
• Ook nog Veldleeuweriken, Kieviten, Grasmussen, Bergeenden in Lage Vucht! Het voorjaar is begonnen en duurt tot 21 juni!

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge

20-3-2025

Ten oosten van de Mark ligt de Strijbeekse Heide. Een van de Heides die in zijn volle glorie doet denken aan het stadslied van Breda; Te midden van de Paarse Heide… Een gebied met een stormachtige geschiedenis; Napoleons Lanciers Rouges delfden het onderspit tegen Pruisen en Kozakken, Vincent van Gogh heeft er rond gewandeld en zijn inspiratie op gedaan. Boter is er gesmokkeld en er heeft een Duits Radarstation gestaan. Daar is nog steeds een mooi herdenkingspunt voor te vinden; Kamp Bisam.

Op een frisse vrijdagochtend fiets ik met groep 7 in een winterwarm zonnetje naar de Erikaweg. Achter me hoor ik het enthousiaste gekakel en na een klein half uurtje arriveren we, hobbelend over het laatste stukje zandweg, op de Parkeerplaats. Snel de fietssleutels ingeleverd bij de juf en op pad. Ik heb ze verteld over Kamp Bisam. Het is een radarstation van de Luftwaffe geweest. We lopen naar het herdenkingspunt. De kinderen bekijken onderzoekend het bord met uitleg over het kamp. Ze draaien aan het wiel van de zuil om verrast de stem te horen die het verhaal van het Radarstation verteld. De Duitsers hadden dierennamen gekozen voor de verschillende Radarstations die door Europa waren opgesteld. Deze heette Bisam, Duits voor Muskusrat. Uitkijkend over het veld vragen de kinderen zich af waarom die radars zo in het open veld hebben gestaan. Dan vallen ze toch op? Ik schiet in de lach en heb daar ook geen antwoord op.

We struinen verder en komen op een Smokkelaarspad. De kinderen weten al een beetje wat smokkelen is. Stiekem iets van de ene kant naar de andere kant brengen. In dit geval ging het om boter van Nederland naar België. Daar kon je goed geld mee verdienen. Ik zie in een paar gezichtjes kleine smokkelaartjes plannen smeden.

Bij een hekje met een bankje, op de hoek van een groot heideveld, met een ven zien de kinderen het avontuur al. Als een kruiwagen met kikkers spuiten de kinderen uiteen om zover mogelijk weg te gaan. Op de paden blijven! Galm ik over de vlakte. Al snel wordt ‘helemaal aan de andere kant’ een grote kei met tekst ontdekt. De tekst is lastig te lezen maar de naam klinkt bij iedereen bekend; Vincent van Gogh. Uit Zundert! Zonder oren! Wordt geroepen. Daar hebben we toch zonnebloemen van gemaakt in de klas? De juf beaamt dat en als we later terugkomen in de klas zie ik inderdaad een enorm teken- en knutselwerk van een vaas met bloemen op de muur.

We lopen verder en komen langs een bosje Pijpestrootje, met Moederkoren! Ik laat ze het kleine paddenstoeltje zien en vertel dat dit schimmeltje vroeger mensen gek maakte. Ook verloren ze tenen, vingers of zelfs een arm omdat ze brood aten waarin besmet graan was gebruikt. Hieronymus Bosch en Pieter Breugel hebben de gevolgen van dit schimmeltje afgebeeld in schilderijen, zegt men. Uiteindelijk zijn we weer terug bij de fietsen en stappen op. Bedankt voor een leuke bosdag! Hoor ik, al fietsend achter me roepen….

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge

Markandalletjes

• Frisse voorjaar is begonnen! Iris van der Vlerk hoorde in Markdal haar eerste voorjaars Tjif Tjaf. Zeker acht Bonte Pieten (officieel Scholeksters) heerlijk luidruchtig aanwezig in Markdal. Gek op mossels! Koppel Bergeenden voor eerst op bezoek in Bavel bij nieuwe Wouwerbeek. Veel meldingen broedende ooievaars. Hondsdonck, Schipperspad, A58 en Kinderboerderij Parkhoeve Breda-Noord.

  

• Ook fototentoonstelling ‘schoonheid van het Markdal’ gaat nu open. Do-vrij-za 10-17u. Zo 12-17. 20-29 maart. Amateur fotografen uiten hun liefde voor het Markdal. Atelier Paul Jongerius en Vereniging Markdal. Strijbeekseweg 16a. Ulvenhout.
• Wereldwaterdag. IVN natuurwandeling Markdal. Zondagmiddag 23 maart. 13u30-15u30. Water als vriend en vijand. Natuur- en meanderherstel Markdal flink onderweg. Tussen stuwen Galder en Bieberg volgt. Aanmelden zie website IVN Mark&Donge.
• Vlaamse waterweek. MARKante Waterwandeling (Hoogstraten/Mosten, Paterslunch Meersel-Dreef, Breda/Bouvigne/Otter), 18 of 10 km. Zondag 23 maart. Diverse starttijden. Zie: http://MARKante waterwandeling - Week van het Water 2025 - Regionaal Landschap de Voorkempen.
• Klimaatspecial Chassé Cinema. Film Green Musketeer. Pieter Hoff. Visie en idealisme. Woensdagavond 26 maart. 19u10. Nabespreking met gastvrouw Klimaatburgemeester Iris Blom.
• IVN Landschapswandelaars ontdekten bij Chaamse Bos de zeldzame (verwilderde?) clematis-soort: Clematis Armandi. Genoemd naar de beroemde pater Armand David, planten- en Chinakenner. Ook bekend van de Davidsherten.
• Dichter bij huis staat als voorjaars- en vitamine C brenger het gelige Speenkruid weer in bloei. Net als de bosannemoontjes, die door de nog bladloze bomen het zonlicht op kunnen zuigen. Niets vervelen, genoeg te beleven. 

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

13-3-2025

Kennelijk blijven grote waterbeesten me inspiratie geven. Mijn werk als visbioloog heeft daar vast iets mee te maken. In de voorgaande stukken schreef ik er al over dat grote beesten in de huidige, technologische maatschappij meestal aan het kortste eind trekken. Het meest recente voorbeeld daarvan is de Chinese lepelsteur, een reusachtige vis die zeven meter lang kon worden. Het laatst bevestigde exemplaar werd in de Yangtze-rivier gezien in 2003. Ondanks uitgebreide zoekacties zijn er daarna geen betrouwbare waarnemingen meer geweest en is de soort in 2022 officieel uitgestorven verklaard. Ook de Chinese vlagdolfijn (of Baiji) komt (of kwam) in de Yangtze voor en is een groot waterbeest dat vrijwel zeker uitgestorven is door menselijk toedoen. Bejaging en het aanleggen van dammen in de rivier zijn voor zowel de steur als de dolfijn funest geweest evenals het steeds drukkere vaarverkeer op de rivier. Wat bij de dolfijnen ook nog meespeelde was dat vissers ze als concurrenten zagen en ze daarom maar wat graag een kopje kleiner maakten, zelfs al waren ze formeel streng beschermd.

Nou is dat niet iets wat alleen in China voorkomt. In Nederland werden lange tijd premies uitgeloofd voor iedere dode zeehond, omdat die zo schadelijk voor de visserij zouden zijn. De jacht op zeehonden ging door tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw. Daarna was het niet meer nodig want toen had landbouwvergif het werk van de jagers overgenomen. Zeehonden worden echter tot op de dag van vandaag als een probleem gezien door veel vissers en vistelers. En ze kunnen ook heel irritant zijn! Ik ben betrokken bij een onderzoeksproject aan het Haringvliet waarbij we bekijken of vissen als zeeforel en zalm de dam kunnen passeren als de sluizen worden opengezet. Daarvoor moeten we vissen levend vangen en ze opereren om er een kleine zender in te zetten. Daarna worden de vissen weer uitgezet en kunnen we ze volgen (als alles goed gaat). Dat vangen van die vissen doen we met grote fuiken. En nou was er één bepaalde grijze zeehond die precies wist hoe hij vissen uit die fuik kon halen. En dat deed hij niet om ons te helpen. Verjagen mocht niet, dus is uiteindelijk de fuik aangepast, maar dat lukte pas nadat deze slimmerik een uitgebreid zeebanket had genoten op onze kosten. Is de analogie met wolfwerende hekken hier te vergezocht?

De jacht op zeehonden in Nederland is verleden tijd, maar in andere landen, zoals IJsland, ziet men er geen been in om, ondanks internationale druk vanaf dit jaar weer commerciële walvisvangst toe te staan. Niet voor het vlees, want daar hebben ze nog pakhuizen vol van, maar vanwege de concurrentie met de visserij: dwergvinvissen houden namelijk ook van haring. Ondertussen schreeuwen de Noren moord en brand omdat de Atlantische blauwvintonijn terug is in de Noordzee. Die dieren waren hier al een eeuw verdwenen, maar nu zijn ze in kleine aantallen terug. Het zijn geweldenaren die meer dan vier meter lang kunnen worden en meer dan 50 km per uur kunnen zwemmen. En ja, ze eten andere vissen en ook zij lusten wel een zalmpje dat ze soms wegplukken uit de grote zeekooien voor de kust. Een grote inheemse predator die een tijdje weg is geweest en zo gauw er een paar terugkeren voor grote paniek zorgt. Waar heb ik dat eerder gehoord?

Tot slot een groot waterdier uit Nederland dat hier al sinds mensenheugenis voorkomt, maar op zeker moment heel zeldzaam werd. Nu is het terug en vinden we het op heel veel plekken in de rivieren: de Europese meerval. Gespecialiseerde sportvissers en sommige (niet alle!) visbiologen vinden dit een fantastisch dier, maar beroepsvissers en badgasten niet. Ze kunnen erg groot worden en eten alles wat ze in hun brede bek kunnen krijgen. De griezelfactor speelt hier een grote rol: wat gebeurt er als mijn kinderen gaan zwemmen als er zo’n grote vis zwemt? Mijn advies: geen rode zwemkleding aantrekken.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Misschien nu wat frisser? Denk dan even terug aan vorige zonnige week!
• Geluidsbeleving van Jos Brouwers: 
  “Heb gisteren de Ree-route in het Mastbos gelopen vanaf café de Kogelvanger met dit mooie weer. De voorjaarsactiviteiten zijn steeds meer zichtbaar en hoorbaar. Ik heb vele vogels gezien en gehoord. Hier enkele voorbeelden: de ‘roffelende’ grote bonte specht, de vink die ‘slaat’, het goudhaantje kukelt niet, maar klinkt meer als ‘kietelen’, het ‘belletje’ van de pimpelmees en de ‘fietspompende ta-tuut’ van de koolmees. En in het ven, westelijke van het vlonderpad, klinkt het vrolijk hoog ‘hinniken’ van de dodaars, het ‘gesnater’ van de wilde eend, het ‘kraken’ van de krakeend en het ‘getoeter’ van de meerkoet. Heerlijk al die vogelgeluiden”. (Tip: beluister ze ook eens met de Merlin app).
• Bloemen zijn mooi om te geven. Maar twijfel en wroeging slaan toe over cadeau met bestrijdingsmiddelen in de gekweekte bloemenbos? Zijn er biologisch en gifvrij gekweekte bloemen? Internet gaf raad: Ja zeker! Snel geleverd, staan nog langer ook, origineel en dankbaar ontvangen!  
• NLdoet in IVN Mark&Donge. Natuurtuin Oranjepolder-Oosterhout. Domeinweg 9.  Zaterdagmorgen 9.30-14u. Helpen, maaien, snoeien, wilgentenen vlechten, harken, zagen, kruien. Via website NLDoet.   
• IVN Landschapswandeling Fazant-Ossengoor. Zondag 16 maart. 10-16u Ca 17 km. Via Ulvenhoutse (Natura2000) en Chaamse Bos. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Watersnip liet zich spiegelend zien in nieuwe Galderse natuur Markdal Zuid. Ooievaars overal op verkenning. Ook op nestpaal bij viaduct Effen, meldt Louis de Jong. En in nieuwe plas-dras (herstelde ‘De Moeren’) in Lage Vucht jodelende Wulp.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge