Is de rivier iemand?

17-7-2025

Ik denk dat veel mensen, net zoals ik, een gevoel van herkenning hebben als ze langs een rivier als de Mark lopen of fietsen. Niet alleen een directe herkenning van de plekken waar je al eerder bent geweest, zodat je weet waar je bent, maar eerder een gevoel van thuishoren. Ik weet het, dit klinkt misschien wat zweverig, maar ik voel me op bepaalde plekken nu eenmaal meer thuis dan op andere en ik probeer er al enige tijd de vinger achter te krijgen wat dat nu is. Ik kwam erachter dat dit verschijnsel soms wordt aangeduid als ‘plaatsgevoel’, of, vaker nog, met de Engelstalige term ‘sense of place’: een sterk gevoel van verbondenheid met een bepaalde locatie. Dat heeft te maken met de kenmerken van die plek: je zult eerder een plaatsgevoel ontwikkelen voor het bos vlakbij de plek waar je opgroeide, dan voor een McDonald’s restaurant, een supermarkt of een andere dertien-in-een-dozijn-plek. Authentieke plaatsen met unieke eigenschappen; dat is waar we als mens op aanslaan, hoewel het erg persoonlijk is wat nou de precieze redenen zijn waarom je je op de ene plek meer thuis voelt dan op de andere.

Toen ik jaren geleden de gelegenheid had om in Zuid-Rusland in de overstromingsvlakten van de Wolga te werken (dat kun je je nu nauwelijks meer voorstellen) voelde ik me meteen thuis langs het water en in de moerasbossen. Ik had het gevoel dat ik dit landschap snapte en me ertoe kon verhouden. Heel anders dan de steppe buiten het rivierdal. Eindeloze grasvlakten die zich zacht glooiend duizenden kilometers uitstrekten: daar voelde ik me nietig en niet op mijn plek. Dat landschap was te groot en onbarmhartig voor mij.

Ik heb gemerkt dat ik altijd naar het water trek: vennen, rivieren en beken geven me een gevoel van ordening van de ruimte. En water is voor mij een bron van verwondering. Op het raakvlak van land en water gebeurt van alles dat me interesseert en waarbij ik me betrokken voel. Daar komt bij dat rivieren mij een gevoel van continuïteit geven die ik heel prettig vind. De Mark stroomt van Merksplas naar Breda en dan verder tot aan de Dintel en het Volkerak en dat doet hij al heel lang! En de kans is behoorlijk groot dat hij dat ook nog lang blijft doen. En gedurende mijn leven tot nu toe komt de rivier steeds weer terug en loop en fiets ik er langs (en zwem ik er soms ook in), alsof de rivier een oude bekende is. En zoals mensen die je lang kent, of waar je mee opgroeit, verandert de rivier, zonder zijn essentie te verliezen.

Bovenstaande is allemaal niet uniek en is allang al eens door anderen gezegd, maar ik wilde het er toch nog eens over hebben, omdat die “persoonlijkheid” van de rivier allerlei vragen bij me opriep: ervaren anderen ook de verbondenheid die ik voel met die plek? Maar ook: is die rivier er voor ons, of is hij/zij een ding op zichzelf met een eigen bestaansrecht, onafhankelijk van de mens? Het zal niemand verbazen dat ik ernaar neig om te denken dat de rivier er (ook) voor zichzelf is en een aantal onvervreemdbare rechten heeft. In Nieuw-Zeeland is in 2017 voor het eerst een rivier (de Whanganui-rivier) tot rechtspersoon benoemd. Dat klinkt misschien gek, maar bedrijven kunnen ook een rechtspersoon zijn, dus waarom een rivier, bos of berg niet? Omdat een rivier zelf niet voor zijn rechten kan opkomen is het wel nodig dat de voogdij goed wordt geregeld en dat zijn uiteraard mensen die het belang van de rivier zelf centraal stellen. In Nederland is het zover niet en de maatschappelijke ontwikkelingen lijken momenteel niet gunstig voor meer rechten voor de natuur, maar misschien dat goede voorbeelden navolging krijgen en onze geliefde plekken beschermd worden.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Ooievaars jong Gilzerwouwerbeek, met maar één ouder, toch gezond uitgevlogen! Meldt Joke Oomen.
• Big Jump. “Te water voor Proper Water’. Voor die goede zaak sprongen zondagmiddag “Jumpers” in heel de Aschputten en de rest van Europa stipt om 15u te water. Met o.a. Hoogstratense schepen Arnold Wittenberg, kleinzonen met ondervoorzitter Natuurpunt Markvallei Carlo Van Boxel, en (icognito) Waterschapsbestuurder Karin van den Berg. Alles in grensontkennende samenwerking van Natuurpunt met Vereniging Markdal (NL). Volgend jaar weer in het ‘ollandse. Die aandacht blijft nodig, want de (ecologische) waterkwaliteit is nog lang niet op orde. Zo zei Carlo Van Boxel dat er van de ruim 150 Vlaamse waterlopen maar ééntje voldoet aan de KRW (Kader Richtlijn Water) en dat kan forse boetes kosten. Burgemeester Tinne Rombouts zag echter wel wat motiverende lichtpuntjes. Al werd in de wandelgangen (en die zijn er buiten heel wat) gewezen op de besmettelijke e.coli bacterie, die alleen overleeft in riolen en darmstelsels van mens en dier. Bij het van de akkers afspoelen van overtollige mest worden bij monitoring direct gevaarlijk hoge concentraties E.coli gemeten. Vorig jaar kon de Big Jump bij Galder niet doorgaan vanwege de riooloverstort daar. Dus forse aansporingen voor de oorzaken die bekend zijn! Maar gelukkig is het Merkske het ‘properste water van alles!’ Dus een stimulans voor meer grensontkennende samenwerking! Hans de Vries (vz Ver. Markdal) citeerde een paar fietsende Santiago pelgrims die de route langs de Mark als het mooiste van hun tocht benoemden. Maar pas na hun thuiskomst!

  

• IVN Natuurwandeling Vierde Bergboezem (benoem de andere drie?) – Haagse Beemden Bos. Deze boezem kan bij westelijke opstuwing drie miljoen kubieke meter water bergen, om Bredase voeten droog te houden. Zondag 20 juli 13.30-15.30. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Henny Radstaak van Vroege Vogels kwam op bezoek voor het inspirerende sluitstuk van Markdal-Noord met ‘moeras’. Uitzending … horen we nog?

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge