Ongenode gasten

15-5-2025

Het eerste wat me als onderwerp te binnen schoot toen ik zat te denken aan een nieuw stukje, was de voortdurende en (in mijn ogen) angstaanjagende droogte die we dit voorjaar doormaken. En dan had ik vervolgens kunnen doorfoeteren over mensen die gewoon hun gras blijven sproeien met drinkwater en boeren die roofbouw plegen op onze gezamenlijke grondwatervoorraad. Maar dat ga ik niet doen. In plaats daarvan wil ik eens naar de gevolgen van veranderende weerpatronen op de natuur om ons heen kijken. Door gemiddeld hogere temperaturen zien we verschuivingen in de bloeitijden van allerlei planten (pinksterbloemen bloeien nu meestal al vóór pasen), de trekpatronen van vogels (tjiftjafs, kieviten en ooievaars blijven nu vaak gewoon in de winter hier in Nederland) en de verspreidingsgebieden van sommige vissen (zeebaarzen zijn al heel gewoon in de Noordzee, terwijl de spiering het in Nederland te warm vindt worden).

Als die gemiddelde temperatuursverandering het enige zou zijn, dan zou je verwachten dat we een verschuiving krijgen in dier- en plantensoorten, waarbij zuidelijker soorten naar Nederland komen en andere naar het noorden vertrekken. Dan verlies je wat, maar krijg je er ook weer wat bij. Maar, behalve die geleidelijke verandering is er ook een grotere mate van onvoorspelbaarheid aan het ontstaan van het ene jaar naar het andere. In 2023 hadden we de meeste neerslag die ooit werd gemeten sinds 1906 en dit jaar stevenen we af op een record-droge lente, vergelijkbaar met die van 2018 toen beken en vennen opdroogden.

En veel dieren en planten doen het niet goed op onvoorspelbaarheid. Zo zijn er heel veel vissoorten die voor hun voortplanting afhankelijk zijn van hoge waterstanden in het voorjaar, zodat ze naar hun paaiplekken kunnen trekken. Bij het uitblijven van die grote hoeveelheid water in het voorjaar hebben ze een probleem. Het uitblijven van voorspelbare sneeuwval in de bergen en het kleiner worden van gletsjers zorgen ervoor dat de waterstanden in het voorjaar steeds wisselender worden. Vooral soorten die heel specifieke eisen aan hun omgeving stellen zijn de eerste die last krijgen van onvoorspelbaarheid. Dat zijn de zogenaamde specialisten en dat zijn soorten die nooit heel talrijk waren, maar als typisch worden gezien voor bepaalde biotopen. Zo zijn er bijvoorbeeld de plantensoorten van blauwgraslanden, akkervogels als de ortolaan (uitgestorven in Nederland) en vissen als de kwab-aal, een soort zoetwaterkabeljauw die koel helder water prefereert.

En wat hou je dan over? De opportunisten, de manusjes-van-alles, de generalisten. Die moeten er natuurlijk ook zijn. Gewone baarzen en blankvoorns in het water, zwarte kraaien en kleine mantelmeeuwen in de steden: ze mogen er zijn. Het zijn super-overlevers die zich prachtig kunnen aanpassen en die door hun intelligentie, hun kracht, of hun weinig kieskeurige dieet het toch wel rooien. Maar het zou zo jammer zijn als alleen nog maar die krachtpatsers zouden overblijven en die speciale soorten zouden verdwijnen: een platgeslagen natuur met slechts enkele, talrijke soorten, in plaats van een soortenrijke, biodiverse omgeving.

Er is nog een groep die het prima kan doen in een onvoorspelbare omgeving: de exoten, de soorten die hier van nature niet voorkomen, maar die door menselijk handelen al dan niet expres worden ingevoerd. Niet alle exoten krijgen vaste voet aan wal, maar degenen die dat wel doen zijn vaak die opportunistische, slimme, of agressieve alleseters, zoals nijlganzen, wasberen, of zwartbekgrondels. Die laatste soort is een visje dat de inheemse rivierdonderpad zo goed als compleet verdreven heeft. Zwartbekgrondels en nog een handvol andere grondelsoorten zijn in Nederland gekomen vanuit het Zwarte Zee en Kaspische gebied. Soorten die daar leven zijn compleet aangepast aan grote veranderingen in zoutgehaltes en watertemperaturen die daar van nature altijd al voorkwamen. En nu doen ze het ook erg goed in het snel veranderende en onvoorspelbare Nederland. Ongenode gasten misschien, maar ze gaan niet meer weg.

Leo Nagelkerke, West-BrabantseVogelwerkgroep

Markandalletjes

• Prachtig voorjaar, steeds langer droog, toch volop groen. Mits bodem poreus is en als een spons water vasthoudt onder een mooie anti-verdampinglaag van bloemrijk grasland. Vaak maaien en pletten met machines maakt het dor, beregenen is symptoombestrijding. Gezonde bodem is de basis.
• Veerle Bruning – stikgelukkig en terecht trots - met hand aan de ploeg in prachtige beschutte akkers tussen Koekelbergbos, de Mark en Blauwe Kamer.

  

• Libellen excursie met Jeroen Stoutjesdijk. Zaterdag 17 mei. 10-12u. Start boerderij Wolfslaar. Breda. Natuurvereniging KNNV.  
• Feestelijke opening Vogelbos. Voor (klein)kinderen en (groot)ouders. Zondag 18 mei. 11u. Kinderboerderij MEK Oosterhout. Veerseweg 100. WestBrabantse Vogelwerkgroep. 
• Oosterhoutse Bloemen en Bomen in Heilige Driehoek. IVN stadsplantenwandeling langs kloostercomplexen, landerijen, monumentale boerderijen. Met Guido Gezelle: Mij spreekt de blomme een tale - Mij is het kruid beleefd - Mij groet het altemale - Dat God geschapen heeft! Zondagmiddag 18 mei. 13u30-15u30. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Vroege Vogels in ochtendgloren met vogelzang. Zondagmorgen 18 mei. 6-9u. SBB boswachterij Dorst met schraal heide- en stuifzandgebied, bossen en waterpartijen. Samenwerking WBr Vogelwerkgroep en IVN. Nationale Vogelweek.  Aanmelden. Website IVN Mark&Donge.
• Bossen van vroege ijstijd tot nu. Wandel excursie  met Rob Koeken. Evolutie van bomen, struiken en bossen. Zondagmiddag 18 mei. 14u-16u30. Start Vallei ven het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Echte Koekoeksbloem rose tussen groen. Volop Fluitekruid, maar van de fluit nog geen kruit gewassen. Enith Pieters ziet zestig Oeverzwaluwennesten in bouwzand Tervoortseweg. Dus aannemer moet wachten tot ná het broedseizoen! Jonge ooievaartjes gezien bij Gilzerwouwerbeek door Enith Pieterse (zeker twee snaveltjes), Hondsdonck door Martin Bos (3 stuks), viaduct Effen door Louis de Jong (3 kuikens). Weer succes voor gemeentelijk natuurgebied.
• Volop vogels, zoek de vlinders VOORKOM BOSBRAND!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge